heoloog en lekendominicaan Erik Borgman gaf afgelopen maand een boeiend interview over de vrijheid van onderwijs. 'Onder het mom van tolerantie is de hoofdstroom van de Nederlandse cultuur erg eenkennig geworden’.
De vrijheid van onderwijs zoals die tijdens de verzuiling tot stand kwam, is voorbij, en deze hoeft niet meer terug te komen, meent theoloog en onderwijskenner Erik Borgman. Maar als we willen voorkomen dat Nederland onder een liberale eenheidsdeken verdwijnt, moet de onderwijsvrijheid wel op een andere manier gerevitaliseerd worden.
‘Laat scholen openlijk vanuit verschillende onderwijskundige en levensbeschouwelijke visies hun onderwijs vormgeven. Dat bouwt de samenleving op en voorkomt dat onwelgevallige visies ondergronds gaan.’
Lees hier het hele artikel van Marc Janssens op de website van het tijdschrift Christen Democratische Verkenningen.
Enkele highlights:
‘Mijn stelling is dat de onderwijsvrijheid onomstreden is, omdat ze in wezen niets meer voorstelt. In plaats van vrijheid die tot een diversiteit aan scholen leidt, zijn alle scholen op elkaar gaan lijken. Kijk naar hun websites. Ze stellen allemaal het kind centraal, terwijl het goed zou zijn als er bijvoorbeeld ook een school of leerkracht is die zegt: “Uw kind hoeft niet altijd centraal te staan. Het is ook goed dat een ander kind centraal staat, en dat uw kind wat dienstbaarder wordt”.’
'Uiteindelijk staat jullie werk als docent in dienst van het verdienvermogen van Nederland'
(…) ‘De felle reacties op vermeende homovijandigheid verdoezelen wat volgens mij veel meer in Nederland bediscussieerd zou moeten worden, namelijk dat de neoliberale hoofdstroom in de samenleving ook de scholen heeft bereikt, en dat geluiden die daarvan afwijken nauwelijks worden getolereerd.’
Waarin uit zich dat op scholen?
‘In de dominante gedachte dat de persoonlijke vrijheid van het individu het allerhoogste goed zou zijn. Onze scholen zijn erop gericht kinderen zodanig toe te rusten dat ze zichzelf als economisch individu op de markt van het leven staande kunnen houden. Dat is een liberaal, zo niet neoliberaal idee, dat een aantal jaren geleden door de WRR zelfs zwart-op-wit is gezet. Het onderwijs moet het verdienvermogen van Nederland op peil houden, stond toen in een rapport te lezen.’
‘Ik gebruik dat in lezingen wel om docenten te shockeren: jullie denken dat je kinderen helpt volwaardige mensen te worden, maar uiteindelijk staat jullie werk in dienst van het verdienvermogen van Nederland. Dat is ook de paradox in het onderwijs. Wij praten de hele tijd over “het kind centraal”, maar vullen dat buitengewoon economisch in.’
'Het is essentieel dat mensen een bijdrage aan de samenleving leveren vanuit wat zij beschouwen als hun eigenheid'
(…) ‘In Nederland durven we eigenlijk nooit op het scherpst van de snede te discussiëren. We kunnen ons gewoon niet voorstellen dat er mensen zijn die vinden dat vrouwen níét gelijk zouden zijn aan mannen. Het liefst willen we dat ze niet voor deze opvatting uitkomen, en als ze dat toch doen, denken we dat dit komt doordat ze het nog niet begrijpen. Je hoeft niet te argumenteren; de ander is gewoon achterlijk.’
‘Dit kan leiden tot een verstikkende cultuur, en als de ander hardleers blijkt, kun je hem de vrijheid ontzeggen om zijn mening uit te spreken. Dat haalt de dynamiek uit de samenleving en verstikt de pluraliteit. Uit studies naar racisme is bijvoorbeeld duidelijk gebleken dat het niet helpt om zwarte mensen te behandelen alsof zij hetzelfde zijn als witte mensen. Het is essentieel om mensen een bijdrage aan de samenleving te laten leveren vanuit wat zij beschouwen als hun eigenheid. Daarom is de vrijheid van onderwijs van belang.’
Erik Borgman is hoogleraar publieke theologie in Tilburg en lekendominicaan
‘Wat mij betreft moet het weer gaan over onderwijs dat werkelijk recht doet aan de pluraliteit in de samenleving, en kinderen niet slechts zelfontplooiing of talentontwikkeling belooft en daarmee feitelijk vanuit één bepaald mensbeeld opereert.’
‘Naast de politiek spreek ik ook de scholen zelf hierop aan: lever vanuit een eigen overtuiging, of die nu meer levensbeschouwelijk of meer onderwijskundig is, op een zo creatief mogelijke manier een bijdrage aan de samenleving die in zichzelf al veelzijdig is.’
‘De ene school wil een rol in de wijk spelen, de andere heeft een specifieke didactische aanpak, op de volgende staat de band met natuur en klimaat centraal, en weer een andere geeft onderwijs vanuit een religieuze overtuiging. Op al die manieren wordt er aan de samenleving gebouwd. Scholen zouden dat opbouwen vanuit hun eigen visie moeten uitwerken en daarvoor uitkomen. Daarvoor is de onderwijsvrijheid bedoeld.’
