Wat maakt ons ongelukkig?

door Roy Clermons OP

Door de jaren heen heb ik veel ongelukkige mensen meegemaakt in mijn werk als geestelijk verzorger in de ouderenzorg en psychiatrie. Ook privé heb ik te maken gehad met mensen die zich korte of langere tijd ongelukkig hebben gevoeld in hun leven.

Vaak heb ik me afgevraagd wat mensen nou precies ongelukkig maakt? Is dat een aaneenschakeling van tragische en heftige gebeurtenissen, of het feit dat mensen langdurig of ongeneeslijk ziek worden en daardoor hun toekomstperspectief verliezen?

In eerste instantie zou je haast denken dat dit inderdaad het geval is, maar ervaring door de jaren heen heeft mij geleerd dat dit lang niet altijd zo is.

Natuurlijk kunnen deze factoren wel degelijk een rol spelen in het ongelukkig zijn, maar dan zijn ze de aanleiding voor iets anders dat mensen ongelukkig maakt.

Dit artikel komt uit de Kloosterkrant van Huissen. Klik op de afbeelding voor de hele krant.

Wanneer tragiek, heftige levensgebeurtenissen en ziekte ertoe leiden dat mensen de verbinding verliezen met de mensen om hen heen en met hun omgeving en daarmee uiteindelijk ook de verbinding verliezen met zichzelf, is de kans groot dat mensen zich ongelukkig voelen.

Ze komen meer en meer alleen te staan, op zichzelf aangewezen, zonder verbinding met de wereld om hen heen. Op deze manier worden mensen eenzaam.

Eenzaamheid is voor mij een doorslaggevende factor geworden in de beleving en ervaring van geluk en ongeluk. Ik wil hierbij twee belangrijke kanttekeningen plaatsen.

Op de eerste plaats heeft eenzaamheid voor mij niet alleen te maken met het feit dat er geen andere mensen in je nabijheid zijn of dat je een gebrek of gemis ervaart in contact met medemensen.

Natuurlijk is het zo dat sociale contacten ertoe kunnen bijdragen dat mensen zich minder eenzaam en daardoor minder ongelukkig voelen. Maar dat is lang niet altijd een garantie.

Sterker nog: wanneer je op een plek bent met anderen en je hebt het gevoel dat je niet gezien wordt als de mens die je ten diepste bent, niemand echt wil luisteren naar je verhaal en waar je mee zit, kun je je doodongelukkig en eenzaam voelen in de nabijheid van anderen, al zijn het je meest dierbaren.

Juist het niet gezien worden door de mensen die je het meest nabij zijn, kan de grootste eenzaamheid teweeg brengen.

Op de tweede plaats wil ik opmerken dat het ervaren van geluk geen extatische toestand van ‘Himmelhoch’ Hallelujah is, maar een diepe ervaring van een geliefd en gewild mens te zijn en dat je een plek hebt op deze wereld die alleen van jou is en van niemand anders.

De essentie van ons mens-zijn ligt ten diepste in de verbondenheid die we ervaren met onze medemensen en de wereld om ons heen. Je bent iemand, een persoon, omdat je in je mens-zijn wordt aangesproken en bevestigd door een ander en dat er door je dierbaren van je gehouden wordt. Dat je de moeite waard bent als mens.

En het is tegelijkertijd een wederkerig gebeuren. Wij kunnen anderen weer het gevoel geven dat zij de moeite waard zijn en dat er van hun gehouden wordt.

Maar het belangrijkste is, dat wij ons realiseren dat we alleen kunnen geven wat we zelf reeds ontvangen hebben. We kunnen niet geven wat we niet hebben.

Als er vanaf onze geboorte van ons gehouden wordt, onvoorwaardelijk en dat we voelen dat we er als mens toe doen, kunnen we ook anderen hierin bevestigen. Dan kunnen we dat gevoel van liefde en genegenheid met anderen delen. Het is een onuitputtelijke bron. We zullen ons diepste innerlijk weten van een geliefd mens te zijn niet verliezen wanneer we anderen hierin bevestigen en in die liefde laten delen.

Wie wij zijn als mensen, onze identiteit, creëren we niet zelf. Wij kunnen onszelf niet bevestigen. Wij zijn pas echt mensen wanneer we door anderen worden aangesproken en bevestigd. ‘Ik ben ik, omdat jij jij zegt.’

Dat wie wij zijn, ontvangen we door onze verbondenheid met de wereld om ons heen en onze (dierbare) medemensen. Tragiek, pijn en lijden zullen er altijd zijn in ons leven, maar wanneer we voelen dat we hierin gekend worden, gesteund en dat er nog steeds van ons gehouden wordt, ervaren we dit totaal anders dan wanneer in deze tragiek, pijn en lijden ook de verbinding met de wereld om ons heen afbrokkelt.

Hieruit wordt duidelijk wat het schrijnende is aan het verband tussen eenzaamheid en ongelukkig zijn. Het uit verbinding zijn met de wereld om ons heen maakt ons ongelukkig omdat we hierdoor ook de verbinding verliezen met onszelf. Onze identiteit wordt hierdoor geraakt.

Eenzaamheid is een aantasting van onze identiteit en we kunnen daardoor zo ongelukkig zijn, dat we niet meer weten wie we zijn.

Ik heb het verschillende mensen die ik in mijn leven ontmoet heb, horen zeggen. Hun grootste verdriet zat haast altijd in het verlies van verbinding, van het gevoel afgesneden te zijn van de wereld en de mensen om hen heen.

Soms waren ze er wel, maar er was geen contact, geen bevestiging over en weer van ‘ik zie jou als de mens die je bent.’ Velen van hen leven inmiddels ook niet meer. Sommigen zijn een natuurlijke dood gestorven, maar voor anderen was dit leed ondraaglijk en zij hebben de keuze gemaakt om zelf uit het leven te stappen, hetzij met hulp, maar anderen hebben hun daad in volledige eenzaamheid gepleegd, alleen.

Aan de andere kant ken ik ook mensen die al heel lang te maken hebben met tragiek en tevens langdurig en ongeneeslijk ziek zijn. Toch ervaren velen van hen verbinding met het leven, met hun dierbaren en met de wereld om hen heen.

Op een of andere manier voelen zij zich nog steeds gezien als een dierbaar en waardevol mens en zijn in staat de verbinding met de wereld om hen heen aan te gaan en anderen ook te bevestigen in hun gevoel een dierbaar en waardevol mens te zijn.

We moeten ons realiseren dat onze identiteit iets is dat wij zowel ontvangen van anderen alsook geven aan anderen. We kunnen niet alle eenzaamheid en ongeluk oplossen, maar laten we ons beseffen dat we geen verzameling ikken zijn, maar een samenleving van mensen die onderling met elkaar verbonden zijn en alleen in die verbondenheid gelukkig kunnen worden.

Roy Clermons OP