Pinksteren met Plautilla Nelli

door zr. Marga Zwiggelaar o.p.
Zuster Plautilla Nelli heeft, voor zover bekend, één keer een afbeelding gemaakt van het pinksterfeest. Het is een groot schilderij, dat hangt in de San Domenico in Perugia. Ze schilderde het in 1554. Het is mogelijk dat ze dit schilderij al heeft gemaakt voor deze basiliek, die een belangrijke dominicaanse kerk was in deze regio.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld Kerst en Pasen, werden er in verhouding weinig schilderijen met het thema Pinksteren gemaakt. Dat is eigenlijk merkwaardig: het is immers het feest van de openbaring van de heilige Geest. Ook is Pinksteren het feest van de geboorte van de kerk.

Op de meeste schilderijen die er gemaakt zijn rond het pinksterfeest zien we de twaalf apostelen in een ruimte zitten. In de Bijbel kunnen we in Handelingen 2 lezen dat ze samen bijeenwaren in een huis. Wie die personen allemaal zijn, wordt niet duidelijk uit het verhaal. In het hoofdstuk ervoor, Handelingen 1, kunnen we wel lezen dat na de Hemelvaart van de Heer de apostelen teruggingen naar Jeruzalem en hier een bovenzaal betrokken. Daar waren ook Maria, enkele vrouwen en Jezus’ broers.

Als er op de pinksterschilderijen al vrouwen of een vrouw zijn afgebeeld, dan is dat vooral Maria. Als moeder van de kerk is zij een logische persoon bij de geboorte van de kerk. Heel soms zijn er meer vrouwen afgebeeld, net als op het schilderij van Plautilla.

Op het schilderij zien we centraal Maria geschilderd. Boven haar zweeft de Heilige Geest in de vorm van een duif. De duif heeft een ronde schijf achter zich, de zon. Het is het licht van Christus die de ruimte verlicht. Uit de borst van de duif zweven er allemaal vlammetjes de ruimte in, die blijven hangen boven de hoofden van de aanwezigen.

In het verhaal in de Bijbel is er helemaal geen sprake van een duif, maar van een wind die het huis vulde. Nelli was niet de eerste schilder die voor het uitbeelden van de Geest in het pinksterverhaal terug greep naar het symbool van de duif. Het is natuurlijk gemakkelijker om de Geest op deze manier uit te beelden en de toeschouwer wist door de afgebeelde duif en de vlammen meteen welk verhaal werd afgebeeld.

Om Maria zien we vier vrouwen zitten. Meteen links van haar zitten Maria van Magdala, te herkennen aan het zalfpotje dat ze in haar handen houdt. Zij is ook de enige vrouw die niet gesluierd is. Dat duidt erop dat ze ongehuwd is. De andere vrouwen hebben wel allemaal een sluier op. Het is dan wel niet bekend welke vrouwen er aanwezig waren bij het pinksterfeest, maar kunstenaars door de eeuwen heen hebben hiervoor teruggegrepen op de verhalen rond de verrijzenis van Christus. In die verhalen worden wel een aantal vrouwen bij naam genoemd.

Wat wel erg opmerkelijk aan het schilderij is, is dat de vrouwen prominent in beeld zijn. De apostelen worden her en der zelfs wat weggedrukt op het doek. De hele compositie is erop gericht dat de aandacht automatisch naar Maria getrokken wordt, en naar de duif boven haar: de Geest en de moeder staan in deze afbeelding direct met elkaar in verbinding. Het is het centrum van rond de hele geschilde de ruimte draait. Passend bij Pinksteren.

zr. Marga Zwiggelaar o.p.

Ontleend aan het Bulletin van de zusters dominicanessen van Neerbosch