nlangs werd een nieuwe Nederlandse vertaling gepubliceerd van de teksten van het Tweede Vaticaans Concilie. Marianne Merkx bezocht de presentatie en reflecteert. 'Hoe kunnen we kerk wórden, is de centrale vraag, niet hoe we kerk zijn en blijven!’
door Marianne Merkx o.p.
‘Hoezo, dat is toch heel lang geleden?’ was de reactie om me heen toen ik 19 december naar het St Janscentrum in Den Bosch ging voor de presentatie van een nieuwe Nederlandse vertaling van de documenten van Vaticanum II.
Eerlijk gezegd vond ik dat bij aanvang van mijn studie theologie in de jaren tachtig ook, maar ik ontdekte snel wat voor belangrijke rol deze documenten in theologie en geloven spelen. Of speelden? Ik realiseer me dat deze documenten in mijn werk als religieus professional langzaam maar zeker meer uit beeld verdwenen.
De inleiders bij de presentatie wisten me ieder op hun eigen wijze te motiveren om niet te gemakkelijk te denken over deze documenten. En ook om hun waarde te blijven zien, onderzoeken, bespreken.
De inhoud van de documenten is nog niet voldoende doorgedrongen tot de praktijk.
Dr. Hans Tercic vertelde over dilemma’s en uitdagingen bij het vertalen. Een enorme klus die zelfs met een grote groep ruim 20 vertalers en meer theologische adviseurs nog tegenviel, maar die wel geklaard moest worden: het was nodig hetzelfde anders te formuleren om de inhoud te verduidelijken, voor mensen van vandaag. Hij waarschuwde niet te romantisch te denken over Vaticanum II, het wereldbeeld en kerkbeeld sluiten niet aan bij onze tijd.
Volgens Tercic vond het Concilie plaats omdat het leergezag inzag wat theologen al wisten, namelijk dat er te weinig kennis en besef was van traditie. Deze vertaling is een volgende stap in de receptiegeschiedenis. We lezen de documenten nu anders omdat onze beelden en onze context zijn veranderd.
Dat benadrukte ook prof. dr Henk Witte, die dit project geïnitieerd heeft. Ook onze taal is veranderd en vraagt daarom om een andere vertaling, die een hulpmiddel is om de bron, de Latijnse tekst, te ontsluiten. Het belang van deze vertaling heeft een technische kant – de eerdere vertalingen zijn los van elkaar gemaakt, waardoor de verschillende documenten te weinig op elkaar afgestemd waren; er zijn verschillende vertalingen in omloop en het Nederlands is veranderd waardoor de bestaande vertalingen minder begrijpelijk zijn geworden.
Er is ook een groot inhoudelijk belang om met een nieuwe vertaling de documenten weer meer in de aandacht te brengen: een pastoraal argument is dat de inhoud van de documenten nog niet voldoende is doorgedrongen tot de praktijk en zeker nog niet voldoende geïmplementeerd.
Er is volgens Henk Witte nog veel te leren over geloven en kerk zijn van deze documenten. Hun uitnodigende stijl, die verbinding zoekt is ook voor vandaag relevant en inspirerend. Daarnaast is het boek een aanzet om Vaticanum II uit de kerkgeschiedenis te halen en breder en integraler te bestuderen. Het is geen voltooid verleden tijd. Hoe kunnen we kerk worden, is de centrale vraag, niet de vraag hoe we kerk zijn en blijven!
Het is geen voltooid verleden tijd.
Hoe bepalend onze bril en positie is bij de duiding én dus ook waarom kritisch blijven naar vertalingen en blijven lezen en bespreken wezenlijk is, illustreerde Sjoerd Mulder, promovendus aan Tilburg School of Theology. De gesloten kerkcultuur waar Vaticanum II op reageerde heeft hij niet gekend, waardoor voor hem veel teksten naïef optimistisch zijn. Passend en begrijpelijk in de jaren zestig, maar als jonge theoloog anno 2019 stelt hij andere vragen en maakt iets anders zichtbaar. Zo ging hij in op het verschil tussen het beeld van de kerk die een boodschap heeft voor de wereld of een boodschap is. Een kritisch en bevlogen betoog om de autonomie van wetenschap en politiek niet te gemakkelijk te verdedigen. Smaakt naar meer.
Ik ben benieuwd of en hoe dit boek wordt opgepakt, in theologie en levensbeschouwelijke praktijk. Kan dit Concilie meer dan een halve eeuw later mogelijk hoog oplopende spanningen doorbreken, zoals bisschop Gerard de Korte, die het boek aangeboden kreeg, opperde?
En wat kunnen we er mee in dominicaanse kring? Misschien kunnen deze documenten ons inspireren om elkaar en misschien onszelf beter te begrijpen. Zijn ze een hulp om blinde vlekken, misverstanden en onbegrip tussen verschillende posities, generaties, visies zichtbaar en hanteerbaar te maken. Zouden ze een rol kunnen spelen om religieuze of levensbeschouwelijke taal te vinden die bij de tijd is, maar recht doet aan de tradities waar we in wortelen. Om de inhoud van de documenten (weer) een grotere rol te laten spelen in onze zending? Scherp en kritisch, maar zonder polarisatie?
Het zijn lastige, complexe documenten, maar te waardevol en invloedrijk (ook impliciet) om te negeren. Ik hoop dat ik zelf dapper genoeg ben om mijn eigen weerstand en onzekerheid te overwinnen.
Marianne Merkx is lekendominicaan, theoloog en geestelijk verzorger.
Bosschaert, D., De Mey, P., Lamberigts, M., Schelkens, K., Tercic, H., & Witte, H. P. J. (Eds.) (2019). Vaticanum II conciliedocumenten: Latijnse tekst en nieuwe Nederlandse vertaling. Antwerpen: Halewijn / Adveniat 2019, 750 pagina’s ISBN: 978-90-8528-546-5.
