en klimaatmadonna van plastic afval… Broeder Jozef Essing vond het maar raar. Maria is de Moeder Gods, niet Moeder Aarde. Maar gaandeweg ging hij er meer in zien: de kringloop van leven dat zich weggeeft; een God die in ons wil wonen.
Deze toespraak hield Jozef Essing o.p. bij een recente avond over de klimaatmadonna in het Dominicanenklooster van Zwolle. Daar wordt dit voorjaar een nieuw beeld van Maria gemaakt van plastic afval.
Verbaasd en geërgerd kijk ik naar de appels in de supermarkt. Hun stralend gladde huid blinkt je tegemoet; geen ruw oppervlak waaraan je merkt, dat ze aan een boom hebben gehangen, in weer en wind, storm en hagel.
De wereld van de aarde, de grond, wordt buiten de deur gehouden; je mag niet zien dat zíj de bouwstoffen heeft geleverd voor de appel. De ongepolijste aarde mag niet zichtbaar zijn in een wereld die wil blinken en schitteren.
Dit gebrek aan waardering en respect: is niet het christendom hieraan schuldig? Staat er niet geschreven in de Bijbel: ‘Bevolk de aarde en onderwerp haar’!
Ja, zo lás menigeen het: maak van de aarde een wingewest voor rijkdom en goede sier. Vergeten werd dat andere verhaal dat spreekt van partnerschap tussen mens en aarde: ‘Er was nog geen mens om de grond te bebouwen en de aardbodem te bevloeien. Toen boetseerde God de mens uit stof van de aarde en blies hem de levensadem in. Daarna legde Hij een tuin aan en plaatste de mens erin, om die te dienen en te verzorgen.’
Kunstenaar Marit Otto in de Stentor.
Ze zijn op elkaar aangewezen als helft en wederhelft – Hebreeuws: als adam en adama.
De aarde biedt de mens haar vruchten; en de mens dient en verzorgt haar. Dát is de bedoeling: het gaat om meer dan een goede regeling van het klimaat.
Hier spreekt een visie uit, een spiritualiteit: hoe zie je je rol ten opzichte van de aarde – als kolonisator, of als zuster, broeder of moeder met wie je als kind in één huis leeft? Is onze relatie met de aarde ‘pakken wat je kunt’, of eerder ‘geven en ontvangen’?
Die wederkerigheid, in respect over en weer, wil men uitdrukken in de ‘klimaatmadonna’ een Mariabeeld van hergebruikte materialen.
Voor mij als gelovige is het even wennen. Ik ben niet opgevoed met Maria als moeder aarde, eerder met Maria als Moeder Gods.
Zij gaat er helemaal in mee: Laat het gebeuren, mij geschiede naar uw woord. Zij wil als leefklimaat en bouwstof dienstbaar zijn aan nieuw leven.
Wordt zij enkel als VIP gebruikt voor de PR; komt haar eigen verhaal nog aan bod? Met die vraag liep ik rond tot mij iets uit de oude liturgie, het Te Deum, te binnen schoot: ‘Non horruisti virgninis uterum: Haar schoot, haar buik was U niet te min’.
Volgens ons geloof heeft Gods eigen zoon de holte van haar lichaam gekozen als plaats om er de bouwstoffen te betrekken voor zijn menselijk bestaan.
Niet glitter en glamour koos de Redder der wereld als woning, niet wat aandacht trekt, maar het bloed, het zweet, het leven waaraan je slijt, het kwetsbare, het onaanzienlijke.
Wat geen glans heeft – bloed, zweet en tranen – ontvangt zo koninklijke onderscheiding, zoals het eenvoudigste huisje monumentale status krijgt wanneer een belangrijk persoon er een tijd heeft gewoond. Maria prijst het in haar magnificat en beaamt het in haar fiat.
Zij gaat er helemaal in mee: Laat het gebeuren, mij geschiede naar uw woord. Zij wil als leefklimaat en bouwstof dienstbaar zijn aan nieuw leven.
Het leven is er niet voor zichzelf, maar om zich te geven voor het leven van de ander; zoals de graankorrel al stervend leven voortbrengt en daarin zelf nieuw leven vindt.
In het kunstwerk de klimaatmadonna wordt dit nog eens extra aangezet met materiaal dat is gebruikt en als afval beschouwd wordt.
Dit is provocerend voor een tijd waarin meubels, voorwerpen en verpakkingen na volbrachte dienst als afval zijn gedumpt – ze hadden afgedaan. Enkel het nieuwe had waarde; de gedachte alleen al dat oud materiaal was hergebruikt maakte een product minder waard.
Gelukkig komt er een kentering op gang. De kringloopwinkel is in. Er worden zelfs tafels en stoelen gemaakt van sloophout dat bijvoorbeeld dienst heeft gedaan als steigerplank of betonbekisting. Je kunt eraan zien dat het een geschiedenis heeft, dat het geleefd heeft.
Uiteindelijk gaat het om sjaloom, vrede die meer is dan net geen geweld, vrede als echte verbinding, onderling tussen mensen met ieder een eigen verhaal en over en weer tussen mensen en de natuur met háár eigen cyclus.
Zonder respect voor kringloop en geschiedenis zal er geen ‘vrede op aarde’ zijn.
*
Eerder verscheen: ‘Klimaatmadonna’ in de maak in Zwolle
Een overzicht van alle activiteiten staat hier: www.kloosterzwolle.nl/klimaatmadonna/
Jozef Essing in het koor van de Dominicanenkerk Zwolle bij de start van de Klimaatmadonna.
