n een goede (auto)biografie komt via een levensverhaal een tijdvak tot leven. In het geval van dit recent verschenen boek van zuster Yosé Höhne Sparborth is dat zeker gelukt.
door Arjan Broers
Ik pas niet en God ook is een boeiende autobiografie van een religieuze die lid is van de Zusters van de Voorzienigheid, maar die zo ongeveer haar hele religieuze leven verbonden is met dominicanen en dominicanessen overal ter wereld.
Lezers van deze website hebben de laatste jaren meermalen boeiende verslagen gelezen van haar contacten met de dominicaanse bisschop van Kirkuk (Noord-Irak), Thomas Yousif Mirkis, en met de zusters dominicanessen die zoals velen uit de vlakte van Ninive moesten vluchten voor IS.
Het levensverhaal van zr. Yosé is een reis door de recente geschiedenis van kerkvernieuwing in Nederland en door gemeenschappen in Oost-Europa, Midden- en Zuid-Amerika en Irak, die getekend zijn door oorlog, geweld en de wil dat te boven te komen.
Yosé Höhne Sparborth is geboren in 1946, als kind van een Nederlandse moeder en een Duitse vader, die als acteur met het bezettingsleger in Nederland terechtkwam en zijn geliefde meeneemt naar het oosten van Duitsland, dat na de oorlog Oost-Duitsland werd. Daar krijgen ze vier kinderen.
Het gezin vlucht naar het westen en haar moeder komt met de kinderen in Nederland terecht, hun vader blijft in Duitsland. Een Duitse achternaam en een gevluchte moeder – de kinderen hebben er in naoorlogs Nederland veel last van. Yosé keert zich in naar binnen en leert zichzelf bijna onzichtbaar te maken.
Zr. Yosé Höhne-Sparborth
In 1965 treedt Yosé in bij de Arme Zusters van het Goddelijke Kind en het Gesticht de Voorzienigheid in Heemstede – kortweg Zusters van de Voorzienigheid.
De vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie scheppen ruimte voor een eigen ontwikkeling en maken haar enthousiast. In 1978 wordt ze lid van de dominicaanse communiteit Giordano Bruno in Utrecht, een gemengde leefgemeenschap die tot 2006 heeft bestaan en waar veel kerkvernieuwende initiatieven van die dagen bij elkaar komen. Yosé heeft er onder meer veel contact met dominicaan Karl Derksen, die ook een Duitse achtergrond heeft.
Yosé is lange tijd stil en bedeesd, maar als ze zich leert uiten blijkt ze een felle natuur te hebben, ondersteund door de maatschappijkritische geest van die tijd. Zowel de grote conflicten – de Koude Oorlog, feminisme, de stokkende kerkvernieuwing – als haar zoeken naar een eigen plek in het leven zijn voelbaar op de pagina’s. Want Yosé heeft ook het lef om aan de slag te gaan met haar eigen traumatische ervaringen.
Haar leven in Nederland, in verbondenheid met de DDR, krijgt een beslissende wending als ze een ongeluk krijgt, waardoor ze arbeidsongeschikt raakt. Ze is dan 45 en verliest door haar beperkingen gaandeweg de aansluiting met de andere leden van haar dominicaanse communiteit in Utrecht.
Om bij te komen kan ze naar Aruba, ook weer naar dominicanen. In een kleine communiteit met Wijbe Fransen en Jacques van der Lee komt ze op adem.
Zr Yosé Höhne-Sparborth tussen vluchtelingen in Kirkuk (2015).
Via de route naar het Caribisch gebied komt Yosé terecht in El Salvador, Nicaragua, Chili en Colombia. In al die landen doet ze ervaringen op in het begeleiden van mensen met traumatische ervaringen, via de weg van het lichaam. Oefeningen, massages en spelvormen worden haar instrumentarium om bewustzijn te helpen groeien en spanningen te helpen loslaten.
Het boek Ik pas niet en God ook is verdeeld in drie delen. In het eerste deel heet de auteur Trees, die ‘schaatst op de rotsen’. Met dat beeld vertelt ze over haar moeizame jeugd als vluchteling in Nederland.
In het tweede deel heet de schrijfster José, die ‘koorddanst tussen werelden’, zoals die van de communiteit, de DDR, haar eigen congregatie, tijdschrift de Bazuin, de Acht Mei Beweging en de basisbeweging.
Het derde deel heet Lopen op het water. Inmiddels is haar naam Yosé geworden, om ook in Spaanstalige landen (waar de J uitgesproken wordt als G) haar eigen naam te dragen. Dit deel gaat vooral over haar werk in Latijns-Amerika en Irak.
Een dominicaanse lezer komt in het boek veel bekenden tegen. Maar ook zonder dat is het een lezenswaardig geheel. Ik pas niet en God ook is een goed geschreven getuigenis van een bewogen leven, dat gekenmerkt wordt door de geëngageerde en activistische spiritualiteit van de jaren 70.
Met dat laatste is niet alles gezegd, want ook nu nog krijgt die spiritualiteit nieuwe vormen, zoals in de betrokkenheid op het werk van zusters en broeders in Noord-Irak en bij het Utrechtse Stadsklooster.
In de voormalige dominicaanse parochie in de Utrechtse wijk Lombok is een gemeenschap ontstaan, met goede relaties met de grote nabijgelegen moskee. Yosé Höhne Sparborth speelt er een rol in. Hopelijk heeft het experiment toekomst. Zie www.stadskloosterutrecht.nl
*
‘Ik pas niet en God ook’ is geschreven op uitnodiging van het Katholiek Documentatie Centrum KDC, dat samen met Valkhof Pers de inmiddels 42 delen tellende Memoreeks uitgeeft. ISBN 9 789 056 254 826
