et laatste blog van theoloog en lekendominicaan Erik Borgman uit Noord-Irak is het verslag van een gesprek met twee religieuzen over de chaos in hun Syrië, slagveld van een wereldstrijd. Een oproep aan Europeanen om groeiende tegenstellingen niet op hun beloop te laten of te versterken.
In het Maryam Aladra-klooster in Suleimaniya, waar vier mensen uit Utrecht op bezoek zijn, zijn mensen uit dezelfde gemeenschap op bezoek die uit Syrië afkomstig zijn. Het leidde tot een instructieve, maar zeer droevig stemmende update. Erik Borgman schrijft zijn laatste blog vanuit het Chaldeeuws-katholieke aartsbisdom van Kirkuk dat geleid wordt door de dominicaan Yusuk Thomas Mirkis.
door Erik Borgman o.p.
Het was mooi geweest om met de blog over het bezoek naar de Grote Moskee van Suleimaniya het verslag van onze reis af te sluiten. Maar er zijn in het Maryam Aladra-klooster twee mensen op bezoek van het moederklooster Mar Moussa in Syrië, onder wie de vrouwelijke algemeen overste van deze gemengde religieuze gemeenschap. Dat die er is, is zeer opmerkelijk voor een gemeenschap die door de rooms-katholieke kerk erkend wordt.
Zij wordt vergezeld door een broeder. Gezien de situatie is het beter zijn naam niet te noemen. De broeder spreekt goed Engels en wij vragen hem iets te vertellen over de situatie in zijn land. Hij doet het een beetje met tegenzin, krijgen wij de indruk, maar hij doet het wel. Nadat we het verhaal gehoord kunnen we ons de tegenzin voorstellen. Het is een deprimerend verhaal.
De korte samenvatting is dat er geen tekenen van hoop zijn. Dat is geen reden om de hoop te verliezen, want hoop is een christelijke deugd, maar ik ben niet optimistisch. Er is een onoverzichtelijke kluwe van strijdende partijen, waar elk reëel perspectief op toekomst al lang verdwenen is. De enige hoop die alle partijen te geloven hebben, is dat zij andere partijen kunnen verslaan en dan kunnen doen wat hen goeddunkt. Verslaan betekent in hun voorstelling werkelijk met wortel en tak uitroeien.
Christenen zijn daarbij niet beter dan anderen, stelt hij. Dat vindt hij duidelijk erg, want hij is ervan overtuigd dat christenen, en in ieder geval christelijke leiders die de kerken vertegenwoordigen, zich niet zouden moeten beschouwen als partij of slachtoffer. Zij zouden het algemeen belang voor ogen moeten hebben en bemiddelaars en bruggenbouwers moeten zijn.
De enige die de kerk nog enigszins redden van een totaal verlies aan geloofwaardigheid, zo meent hij, zijn de religieuzen. Die houden vast aan het principe dat ze alle mensen helpen, opvangen, onderdak geven. Ook degenen waar ze een hekel aan hebben.
&Is er burgeroorlog in Syrië?’ had een van ons gevraagd. Het is ook burgeroorlog, was zijn antwoord. Maar er zijn naast het leger en de milities natuurlijk de partijen met een geopolitiek belang. Rusland bepaalt in feite wat het Assad-regime doet, zegt hij. Amerika en Europa hebben vooral hun eigenbelang voor ogen. En die ligt naar hun eigen overtuiging vooral in het veiligstellen van de olietoevoer.
Iran en Saoedi-Arabië houden elkaar in de greep in hun strijd om invloed in de regio. Daar is de laatste tijd Turkije bijgekomen. Erdogan gedraagt zich als een moderne sultan en maakt een eind aan de hoop op een duurzaam seculier bestuurd land in de regio. En dan is er ook nog China, dat probeert invloed in het Midden-Oosten te krijgen.
Tussen dit alles zit de Syrische bevolking ingeklemd. Maar, zegt hij, de mensen doorzien hun positie niet. Zij hebben niet door waarvan zij de speelbal zijn, zij zien de noodzaak niet om boven de situatie uit te stijgen en te gaan denken aan andere oplossingen dat het uitroeien van de tegenstanders. Niemand bekommert zich om de slachtoffers die bij anderen vallen en vaak is men zelfs blij.
Zelfs al zou nu het geweld ophouden, dan zou het enorm veel werk kosten om de strijdende partijen elkaar enigszins te laten verdragen. Dat zij zich ooit weer met elkaar zouden kunnen verzoenen, ligt al helemaal voorbij de horizon van het voorstellingsvermogen. Er is niemand die over dergelijke zaken nadenkt, laat staan dat er voorbereidingen voor zouden worden getroffen.
Het meest treffend vond ik zijn antwoord op de vraag hoe hijzelf en zijn gemeenschap dan overleefde in deze situatie. Hij had al eerder gezegd dat hij niet begreep hoe mensen het overleefden en onder ondraaglijke omstandigheden toch nog wisten vol te houden om voor hun naasten wisten te zorgen. Het is wat mij betreft een godsbewijs, zei hij.
Voor het antwoord op de vraag naar zijn eigen overleven had hij een lange inleiding nodig. Hij vertelde dat het sinds vier weken weer rustig is in de regio waar het Mar Moussa-klooster ligt. Sinds kort komen elke vrijdag weer duizend bezoekers naar het klooster, dat in een prachtig groen gebied ligt. De parkeerplaats staat stampvol auto’s en mensen gaan op hun vrije dag in de omgeving picknicken.
Hij zei dat hij hij nu juist hierdoor voor het eerst soms het gevoel had niet langer in Syrië te kunnen blijven. Hij zat niet zo met de dreiging en de schaarste aan de meest elementaire levensbehoeften. Maar hij noemde de vrolijkheid die hij bij de mensen zag kunstmatig en geforceerd. Hij noemde het bizar dat mensen zich zo gemakkelijk bij de schrijnende tegenstelling neerlegden: daar gaan in de kampen kinderen dood van de honger, hier maken mensen met de auto een gezellig uitstapje.
Het was duidelijk dat dit verwijt ook tegen ons Europeanen gericht was. Hoe kunnen jullie je nu maar steeds niets aan blijven trekken van wat er elders gebeurt, mede door de fouten die jullie de laatste honderd jaar gemaakt hebben? Dat was in feite zijn vraag aan ons.
Ik zei niet maar dacht wel dat ik precies ditzelfde gevoel de laatste tijd ook regelmatig heb. Hoe kunnen wij Europeanen blijven leven in de illusies die we zelf scheppen? Dat de wereld onder onze controle valt, bijvoorbeeld, en wij onze wil niet alleen aan anderen kunnen, maar ook mogen opleggen? Dat wij het recht hebben niet geraakt te worden door de problemen in de wereld, terwijl wij substantieel aan deze problemen bijdragen?
Als hij stilvalt zijn alle toehoorders terneergeslagen. Onze informant zelf ook. Wij konden ons goed voorstellen dat hij dit allemaal liever niet verteld had, maar toen wij hem bedankten, bedankte hij ons. Het leek meer dan beleefdheid. Hij wist dat het goed was dat zijn verhaal gehoord was. Voor zover wij het werkelijk konden horen.
Ik realiseerde mij dat men in Irak een situatie zoals die nu in Syrië bestaat probeert te voorkomen. Dat komt van veel verschillende kanten en dat is toch een teken van hoop.
Dat dit hier gebeurt, komt omdat men zich bewust is van de gevaren om de zaken op hun beloop te laten en groeiende tegenstellingen nog te versterken. En ook dat het daarom nodig is geduldig te kijken wat mogelijk is en de verantwoordelijkheid te nemen dat ook te doen.
Kunnen wij dat in Europa nog begrijpen? En als het antwoord negatief is, is het dan mogelijk te zorgen dat we dit opnieuw gaan begrijpen?
Met deze klemmende vraag zijn we zaterdag terug naar Nederland gegaan.
*
Klik hier voor een achtergrond-artikel over de jonge kaartenmaker Thomas van Lingen.
Van Erik Borgman verscheen onlangs het boek &Leven van wat komt’.
Het eerste blog uit Noord-Irak: De grote betekenis van de kleine kerk in Kirkuk
Het tweede: Het belangrijke gesprek van christenen met moslims
Het derde: Bouwen is vertrouwen – ook in Irak
Het vierde: Een levende gelovige gemeenschap
Het vijfde: Samenleving scheppen door netwerken
Het zesde: Over islamkritiek en caritas als centrum
Het zevende: Iemand die weet waar het echt over gaat
Het achtste: Leven in zijn naam
Het negende: Feest! Juist in de chaos van Irak
Het tiende: Giftige en goede vruchten
Het elfde: Hopen tegen de klippen op
Het twaalfde: Uw geloof heeft u genezen
Het dertiende: Waar wij ons voor openstellen
