ehalve op veel plaatsen in het vaderland leefden en werkten Nederlandse dominicanen ook in Zuid-Afrika, Puerto Rico en op de Antillen. Een kijkje in de geschiedenis, met oud-missionaris Ben Vocking o.p.
Groepsportret van de huidige broeders dominicanen van Puerto Rico. Onlangs werd bekend dat de 21 broeders en vijf communiteiten per 1 januari deel uitmaken van de provincie van Colombia.
Het verhaal van de Nederlandse dominicanen op Puerto Rico begint met een bezoek van provinciaal overste Theissling, rond 1900, aan het Caribisch eiland. ‘Hij was op zoek naar waar wij konden delen van onze overvloed’, zegt Ben Vocking met een glimlach, ‘want Nederland had te veel broeders toen!’
Ben Vocking was zelf missionaris op Puerto Rico van 1965 tot 1971. In de jaren zestig waren er zo’n vijftig Nederlandse missionarissen werkzaam op het eiland. Destijds was dat nog geen tien procent van het aantal broeders in de hele Nederlandse provincie.
Puerto Rico is een apart eiland. Het ligt in de Cariben en maakt sinds 1898 deel uit van de Verenigde Staten, echter zonder dat de inwoners stemrecht hebben voor de president van de VS. De officiële status van het eiland is ‘Vrij aangesloten staat’.
‘Zuid-Amerikanen vinden dat ze niet bij hun horen’, zegt Ben, ‘maar in de VS gelden ze als noisy people. Puerto Rico is vlees noch vis. Het buurland de Dominicaanse Republiek bijvoorbeeld is materieel veel armer, maar heeft een veel sterkere identiteit.’
De jaren zestig, in veel landen een periode van plotselinge culturele veranderingen, waren ook voor Puerto Rico veelbewogen. Het verbouwen van suikerriet en tabak verdween in een ontstellend tempo, omdat het in andere landen goedkoper kon. Om het economisch tij te keren brachten de VS bedrijven naar het eiland met als lokkertje dat ze de eerste 25 jaar geen belasting hoefden te betalen.
‘Dat betekende een enorme groei van stadjes en steden, en veel maatschappelijke onrust’, legt Ben uit. ‘Het was bovendien de tijd van de oorlog in Vietnam. Ik heb heel wat dichte doodskisten van soldaten terug zien komen. Dat was hartverscheurend en leidde bovendien tot veel kritiek op de VS.’
De eerste Nederlandse dominicanen kwamen aan het begin van de twintigste eeuw vanuit Curaçao. Zij troffen ‘een flauw en dood geloof’ aan, met invloeden van vrijmetselarij en het protestantisme. En de mensen woonden maar samen in plaats van te trouwen, schreven de eerste missionarissen ontsteld aan hun medebroeders.
‘De kerk van Puerto Rico was bovendien een kerk van vrouwen’, zegt Ben Vocking. ‘Mannen kwamen er nauwelijks. De broeders werden niet warm ontvangen. Ze zijn sterk gaan inzetten op devoties, met name die van de Heilige Naam van Jezus, omdat die mannen aansprak. En daarnaast gingen ze pastorale zorg geven aan ouderen en zieken. Zo kregen ze meer contact met mannen en werden ze langzaam aanvaard door de mensen.’
Opname van een processie op Puerto Rico, eind jaren 1950.
De broeders werkten onder meer in het uitgestrekte dorp Yauco, waar ze wel tien kapellen bedienden. Ze werkten ook in Bayamón, dat tegen de hoofdstad San Juan aanligt en geweldig sterk groeide; en in Isabela, een gebied in het noordwesten van het eiland. Ze werkten vooral in parochies en leefden in kleine communiteiten van drie tot vijf broeders. ‘Theissling had er destijds al op aangedrongen dat niemand alleen moest wonen, maar in gemeenschappen.’
Aan het einde van die woelige jaren zestig ontstond een scherpe tegenstelling tussen vernieuwingsgezinde en meer traditionele broeders. De eerste groep was gemiddeld jonger, de tweede waren meest oudere broeders.
‘De tegenstelling was eigenlijk al jaren in de maak’, zegt Ben. ‘De mannen die in de jaren vijftig naar Puerto Rico kwamen, brachten andere ideeën mee. Ten tijde van het Vaticaans Concilie en de sociale veranderingen in de jaren zestig waren zij voor liturgische vernieuwing en meer betrokkenheid bij de armen. Dat botste met de bisschop en met de oudere broeders, die strikter waren in de leer.’
‘Ik maakte zelf in Yauco mee hoe een Amerikaans bedrijf het drinkwater van de mensen wegpompte en veel kritiek kreeg’, zegt Ben Vocking. ‘Ik ging van harte met die kritiek mee. En ik ging tijdens de eucharistie bijvoorbeeld in gesprek met de mensen in de kapellen. Dat mocht absoluut niet.’
Het lukte de broeders niet om hun onderlinge onenigheid op te lossen. De bisschop greep daarop in en stuurde een aantal dominicanen weg. Ben Vocking bood zich aan bij broeders in Perú, waar hij negen gelukkige jaren doorbracht. ‘Het wantrouwen is nooit helemaal verdwenen’, zegt hij, terugkijkend. ‘Wel hebben Felix Struik, Balthasar Hendriks en Vincent van Rooij veel goed gedaan met hun werk voor de samenwerkende dominicanen in de regio, het CEDOC, en op de universiteit.’
In 1994, na 90 jaar betrokkenheid van de Nederlandse provincie, werd Puerto Rico een zelfstandig vicariaat-generaal. Het is te klein om een provincie te zijn. Het generalaat probeerde het lang aan de provincie van Colombia te koppelen, maar ondervond nogal wat moeilijkheden in het krijgen van visa voor de V.S. Onlangs werd bekend dat het per 1 januari 2016 toch gebeurt.
Ben Vocking o.p.
‘Het is jammer dat de verbittering bij sommigen is gebleven’, maakt Ben Vocking de balans op van een kleine eeuw Nederlandse broeders op het Caribisch eiland. Waar we trots op kunnen zijn is dat de broeders veel mensen op de goede weg hebben gezet, zowel in hun betrokkenheid op de armen als op andere christenen. We hebben voor veel mensen iets kunnen betekenen.’
*
Dit artikel verschijnt vanwege het 500-jarig bestaan van de Nederlandse provincie van de dominicanen.
Zie ook:
Vijf eeuwen Nederlandse provincie
Brochure bij 500 jaar Nederlandse provincie
Nederlandse broeders op de Antillen
Nederlandse broeders in Zuid-Afrika
Wie meer wil lezen over de geschiedenis van de provincie en de missie van de Nederlandse dominicanen in Zuid-Afrika, kan terecht in ‘Gods Predikers’, de monumentale ‘collectieve biografie’ van de Nederlandse broeders tussen 1795 en 2000, door Marit Monteiro. Het boek is ook online in te zien.