ominicus is uitermate succesvol geweest, en toch wilde hij zelf niet echt zichtbaar zijn. Dominicaan René Dinklo schetst een portret van een man die, eenvoudig en in dialoog, vooral plaats wilde maken.
Dominicus door fra Angelico.
We leven in een beeldcultuur en denken vaak in beelden. Als je aan Dominicus denkt, dan krijg je misschien het beeld in gedachten voor je van Dominicus zoals Fra Angelico hem contemplerend heeft afgebeeld op een fresco. Je ziet deze afbeelding vaak als poster, terwijl in werkelijkheid het een klein fragment betreft van een veel grotere fresco.
Maar de meest treffende afbeelding van Dominicus is mijns inziens gemaakt door de Franse schilder Henri Matisse.
Met een lange bamboestok waaraan een grote penseel bevestigd was, en die gedoopt was in zwarte glazuur, trok hij lijnen op grote tegels waarmee hij Dominicus verbeeldde. Deze afbeelding van Dominicus maakte hij voor de Rozenkranskapel voor de zusters dominicanessen in het Franse Vence nabij Nice.
Ik denk dat Dominicus zich goed had kunnen vinden in deze uiterst sobere kunstzinnige verbeelding van hemzelf. De stelling is namelijk te verdedigen dat Dominicus zelf geprobeerd heeft persoonlijke sporen van hem in de geschiedenis zoveel mogelijk te beperken.
Dominicus door Matisse
Hij heeft geen gebeden, gedichten, liederen of andere geestelijke teksten nagelaten zoals zijn grote tijdgenoot Franciscus. Van hem zijn geen preken nagelaten zoals bij Augustinus. Ook een verzameling van brieven hebben we niet, zoals die bij zijn grootste geestelijke dochter Catharina van Siena wel bewaard zijn gebleven.
Desondanks weten we veel over het leven van Dominicus, onder meer door 170 oorkonden uit de beginperiode van de orde van de predikers en vooral vanuit een boekje over die beginperiode geschreven door zijn opvolger als magister, Jordanus van Saksen.
In dat boekje is het leven van Dominicus ingebed in het leven van de eerste broeders. Deze inbedding past geheel in de stijl van Dominicus, want voor hem is de dienst van de verkondiging geen plek waarop een afzonderlijk persoon zich profileren kan of moet. Het is werk van de gemeenschap.
En zo ervaar ik dat ook. Als ik verkondig of als ik naar buiten toe optreedt, dan gaat het niet om mijzelf. Ik doe het vanuit de gemeenschap van de broeders, gevoed door de bron die God is.
Een kanttekening is overigens wel te maken. Onze tijd is een andere tijd dan de 13e eeuw, de eeuw van Dominicus. We leven nu in een exhibitionistische cultuur, een cultuur van laat je zien, laat je horen, een beeldcultuur ook waarbij de virtuele wereld en sociale media van groot belang zijn.
In onze tijd wordt er een sterke koppeling gelegd tussen de boodschap die verkondigd wordt en degene die deze boodschap uitzend. De eigentijdse verkondiger ontkomt niet aan een zekere profilering, maar het zou wel ten dienste moeten staan van datgene wat verkondigd wordt.
Wij verkondigen de waarheid, niet als een opeenstapeling van dogma’s, maar als het evangelie van Jezus Christus. En dat verkondigen gaat in woord en daad. In de woorden van de evangelielezing van vandaag: genees, wek op, maak rein, drijf uit.
Zoals gezegd heeft Dominicus weinig persoonlijke geschriften nagelaten. Zijn Je zult dan wel denken dat hij in zijn verkondiging zeer succesvol moet zijn geweest, dat velen door hem zijn bekeerd. Maar ook hier mag je vragen bij stellen. Een historisch feit is dat zijn predikarbeid zeer zwaar was en dat het lang niet altijd succesvol was.
Dominicus door El Greco.
Wel bracht hij in zijn verkonding twee karakteristieken in. Ten eerste was Dominicus een man die de dialoog opzocht. Zijn manier van verkondiging kwam tot stand in gesprek, in discussie. Hij nam de ander die andere standpunten had serieus en hij probeerde die te begrijpen en uiteindelijk op basis van argumenten te overtuigen van waar hij ten diepste in geloofde.
Die open dialoog missen wij nu in onze kerk, al probeert paus Franciscus het onderlinge gesprek te stimuleren.
Ten tweede was Dominicus een man die oprecht wilde verkondigen. Niet vanuit een machtspositie of als iemand die aanzien uitstraalde, maar als een eenvoudige ziel. Iemand die leefde van wat hem ten deel viel. Eenvoud is overigens wat anders dan simpel. Eenvoud betekent mens zijn uit één stuk: wat je verkondigt moet je zelf ook vóórleven.
Dominicus was radicaal in zijn sobere leefstijl. Toen de Orde ontstond – iets wat hij eigenlijk niet beoogd had – en er meer predikbroeders kwamen, moest hij met pijn in zijn hart onder ogen zien, dat je niet kon ontkomen aan bezit zoals het hebben van kloosters. Hij moest eens weten dat in 2013 een schilderij waarop hij in gebed staat afgebeeld en geschilderd door de Grieks-Spaanse barokschilder El Greco, voor bijna 11 miljoen euro is verkocht! Hij zou zich omdraaien in zijn … praalgraf!
René Dinklo o.p. is provinciaal overste van de Nederlandse dominicanen.
Terug naar de verbeelding van Dominicus geschilderd door Henri Matisse. Deze straalt eenvoud uit, soberheid. Maar hiermee is niet alles gezegd. De eenvoud heeft ook diepte. De lijnen van zwart glazuur zijn geschilderd op weerspiegelende tegels. Het licht van de zon glanst je daar tegemoet.
Mogen wij meer en meer op dat beeld gaan gelijken.
*
Dit is de licht bewerkte versie van de preek van René Dinklo op 8 en 9 augustus 2015 in Zwolle
Bekijk ook
