ij had &absoluut geen roeping’ en zwakke nieren. Toch werd Toine Frehe dominicaan en missionaris en verloor hij zijn hart aan Curaçao. Een gesprek in de serie ontmoetingen, door Ben Vocking en Wil Vermeulen.
Toine Frehe o.p.
Toine Frehe o.p. werd in 1933 geboren als jongste in een gezin van acht kinderen. Twee ervan, onder wie Toines tweelingbroer, stierven jong. &Ik had absoluut geen roeping’, zegt hij. Maar een broer, die zelf in het noviciaat afhaakte, vroeg hem of hij er wel eens over had nagedacht om priester te worden. &Ik vroeg een paar dagen bedenktijd; het antwoord was toen: ja.’
In 1947 ging Toine naar het Dominicuscollege Op doktersadvies vertrok hij later: vanwege nierproblemen moest hij eerst vier maanden plat. In 1955 deed hij professie, in 1961 werd hij priester gewijd. Hij had toen al ja gezegd op het aanbod om naar Curaçao te gaan, in 1962, al raadde de huisarts het hem af.
Ondanks &vier of vijf’ operaties aan nierstenen bracht hij 47 jaar in de Cariben door: 43 op Curaçao en vier jaar op Puerto-Rico. Hij werkte er in verschillende parochies en twee keer een periode van zes jaar als pastor in het ziekenhuis. &In 1969 heb ik daar de onlusten van 30 mei meegemaakt. Ik was toen ook pastor in de gevangenis van Koraal Specht. In twee dagen tijd werden 150 gewonden het ziekenhuis binnen gebracht. Enkelen zag ik later weer terug in de gevangenis.’
De jaren als ziekenpastor vond hij de beste. &Je hebt niet te maken met allerlei herstelwerkzaamheden van een kerk of gebouwen. Je bent gewoon met mensen bezig, niet alleen met katholieken maar met iedereen, jong en oud. In het ziekenhuis heeft niemand een plaats of functie, we zijn er allemaal gelijk. Je wordt als zieke vaak op jezelf teruggeworpen. Je status telt dan niet meer.’
Toine Frehe vertelt hoe hij probeerde recht te doen aan mensen. &Ik herinner me iemand die ernstig ziek was. De familie wilde dat ik hem zou bedienen, maar dat vond ik geen goed idee en heb dat toen ook niet gedaan. Toen hebben zij de bisschop erbij gehaald, maar de zieke weigerde. Hij was er echt niet aan toe om het sacrament van de zieken te ontvangen. Op een nacht heeft hij me geroepen. Ik heb toen lang naar hem geluisterd. Heel zijn verleden kwam naar boven. Ik heb hem niet bediend. Kort daarna is hij rustig gestorven.’
In 1987 werd Toine gekozen tot vicaris van de Antillen. Daar waren destijds nog veel dominicanen, de meesten van hen zijn inmiddels overleden. Ook waren er enkele lazaristen en wereldheren. De broeders wilden na het Tweede Vaticaans Concilie meer doen dan alleen parochiële zielzorg. Men begon aan de vertaling van de Bijbel in het Papiamento, gaf bezinningsdagen voor jonge mensen en huwelijksbegeleiding, begon een MO-opleiding theologie, etc.
De vernieuwingen na het Tweede Vaticaans Concilie brachten ook binnen het bisdom spanningen met zich mee. &Ik herinner me nu dat er, toen ik vicaris was, een bisschoppenconferentie was van ongeveer 65 bisschoppen uit Latijns-Amerika en de Cariben op Curaçao (CELAM). Wij kwamen als dominicanen bijeen over de vraag of het niet een goed moment was om in een brief onze zorgen te delen.’
Met Piet Magnin (links) bij het afscheid van Curaçao, in 2009.
&Vele zaken werden genoemd, maar we besloten er slechts één te vermelden: een pleidooi voor de vrijheid van de theoloog. Ik stuurde 65 kopieën van de brieven naar de voorzitter van de conferentie, een kardinaal uit Bogota. De volgende morgen kreeg ik een telefoontje van mgr. Ellis, de bisschop van Willemstad. Hij vertelde me dat hij de hele nacht niet geslapen had, vanwege die brief. De kardinaal was razend. De vriendschap met Wim Ellis heeft er niet onder geleden, maar de kardinaal heeft de brief niet uitgedeeld.’
In 1989 werd Toine gekozen tot vicaris van Puerto Rico. Een moeilijke taak in een ingewikkelde situatie (er was onenigheid over de verzelfstandiging van het dominicaanse vicariaat) in een land met spanningen. &Het was echt geen vakantie’, zegt hij nu. &De magister zei: wij moeten door deze fase heen.’
Daarna werd hij gedelegeerde van de magister van de Orde in de Cariben. &De dingen lopen zoals ze komen’, zegt hij. Maar hij was blij na twee jaar weer op Curaçao pastoor van een parochie én vicaris te zijn. &Ik denk met genoegen terug aan mijn tijd in de Cariben. Ik was blij weer op Curaçao terug te zijn. Ik voel me daar thuis, een klein eiland in de zon. Het is er kleinschalig. Je deelt dan weer het gewone leven van mensen met hun ups en downs.’
Moeilijk noemt hij de beslissing om oud geworden broeders vanwege nodige of te verwachten zorg terug te halen naar Nederland. Toine Frehe was met Piet Magnin o.p. de laatste dominicaan die in 2009 afscheid nam van het eiland, na 140 jaar dominicaanse aanwezigheid. &Ik vond het eerlijk gezegd een beetje te snel gaan. Wat mijzelf betreft: ik ben hier goed geland. Ben blij dat ik de laatste jaren van mijn leven hier mag doorbrengen, in Huize Rosa van de dominicanessen van Neerbosch.’
&Deze tijd is voor mij heel belangrijk, een tijd van verdieping en verrijking. Ik heb geen cultuurschok gehad. Het is een tijd van onthaasten. Ik leef in het hier en nu. Ik heb niet allerlei activiteiten in het land, hier een dienst, daar een dienst. Ik ga hier voor in de nieuwe Dominicuskapel van de Rosa.’
Toine Frehe o.p.
&Ik besef nu meer wat je kunt zijn als kerk. Kerken hebben de neiging de waarheid te claimen, de absolute waarheid. Maar wij zijn in feite allemaal op zoek naar de waarheid. Je bezit de waarheid niet. Je hebt die niet in pacht, ook als kerk niet. Iedere vorm van machtsuitoefening staat haaks op het Evangelie. In alle religies is de mens op zoek naar waarheid.’
Toine gaat elk jaar terug naar Curaçao. &Een stuk van mijn hart is daar achtergebleven’, zegt hij. &Ik heb een lijst van 95 mensen die ik graag wil bezoeken. Dat kan natuurlijk niet, maar mijn gedachten gaan wel naar hen uit. Deze dagen heb ik tweedehands zwemvinnen gekocht. Als ik erheen ga, kan ik de zee weer in en voel ik weer als een vis in het water.’
*
Dit is een ingekorte en bewerkte versie van het interview dat Ben Vocking en Wil Vermeulen maakten voor het papieren Bulletin van de provincie.
Eerder verschenen in deze serie gesprekken met:
Joop Schaeffer
Harry Penninx
Jan Wenting
Gijs Goes
Herman Scholten
Kees Brakkee
Jacques van der Lee
Jan Boks
Gerard Oostvogel
Bert Robben
Rinus van Es
Jan Nieuwenhuis
Leo Oosterveen
Eerder verschenen: Curacao neemt afscheid van dominicanen
