e kop van dit artikel is de titel van een boekje van Jean-Jacques Suurmond over de spiritualiteit van het ouder worden. Het bracht zr. Baptiste Tuin o.p. ertoe om in gesprek te gaan met oudere medezusters. &De ouderdom is een weg van doen naar mogen zijn.’
Uitgeverij Meinema, 2013
Het boekje van Jean-Jacques Suurmond is een pareltje van vijftig bladzijden in klein formaat. Ik citeer wat op de achterkant van het boekje staat: 'De ouderdom wordt vaak als een onaantrekkelijk proces van verval gezien: alles wordt minder. Gelukkig valt er nog heel wat méér over deze levensfase te zeggen. Zonder de problemen die met het ouder worden gepaard gaan te bagatelliseren, laat Jean-Jacques Suurmond in dit boekje zien dat er juist een spirituele kans in verscholen ligt. Ouder worden kan worden beleefd als een spirituele weg, waardoor de kwaliteit van leven toeneemt. Naast “alles wordt minder” kan men tegelijkertijd zeggen: “…ten diepste wordt alles meer dan ooit”.’
De schrijver ziet het ouder worden als een spirituele kans en een spirituele weg en baseert dat op een regel uit de tweede brief van Paulus aan de Korinthiërs: &Terwijl de uiterlijke mens vervalt, wordt de innerlijke vernieuwd’.
Het een en ander bracht mij op het idee om in gesprek te gaan met een paar oudere medezusters. Ze hebben respectabele leeftijden: 98 jaar, 89 jaar, 85 jaar en 81 jaar. Ik had twee vragen in gedachten: hoe belééf je de spiritualiteit van de ouderdom? Verandert de spiritualiteit bij het ouder worden? De reacties zijn uiteraard heel verschillend.
Er is dankbaarheid om elke nieuwe dag: om al het zoet dat het leven heeft gebracht en het zuur dat er ongevraagd bij gegeven is.
Dan wordt het ouder worden beleefd als iets moois, als een geschenk. Maar daarnaast is er ook teleurstelling om het verminderen van conditie, geheugen en concentratie. Het ideaalbeeld van een oude wijze vrouw, die raad geeft en in alle rust haar weg gaat, blijkt niet altijd te kloppen met de realiteit. Bij sommige van deze oudere medezusters komt alles wat gebeurt in wereld en samenleving heftig binnen, dwingt tot nadenken, maakt soms zelfs wat moedeloos en wanhopig. Er komt onrust en gevoelens van schuld en eenzaamheid, soms zelfs van zinloosheid.
De Vlaamse dominicanes Marie-Josine o.p. in woonzorgcentrum Engelendale, Brugge. Bron: Dominicaans Leven.
Jaren geleden, toen deze medezusters nog middenin het werk stonden, was er vaak te weinig tijd om echt betrokken te zijn op wat zich afspeelde in wereld en samenleving. In hun hart leefde toen de hoop op '… later, als ik gepensioneerd ben kan ik in alle rust bidden en mediteren’. Maar zó werkt dat niet altijd en bij iedereen.
Kennelijk is de spiritualiteit van de ouderdom niet los te zien van het lichaam, van het achteruit gaan van de zintuigen en het verminderen van de mobiliteit. '… Nu bèn ik gepensioneerd, nu bèn ik oud, nu hèb ik tijd, en nòg is er niet de rust en de wijsheid en de lust om te gaan zitten om te bidden en te mediteren…’
In een enkel geval brengt dat nog een gevoel van schuld en tekortschieten teweeg. Vaak ook twijfel: 'Is het nou wel allemaal wáár wat we hebben geloofd en waarin we hebben vertrouwd? Waarom merk ik daar zo weinig van? Gelden alle goede woorden ook voor mij?’
Bij alle vier de medezusters duikt bij de spiritualiteit van het ouder worden het begrip loslaten op, soms vergezeld van een glimlach, soms met een trekje van ergernis. Een van hen verwoordt het heel beeldend: 'Je zat in de auto altijd zèlf achter het stuur. Dan komt er een moment, dat je moet uitstappen, je rijbewijs afgeven en op de achterbank gaan zitten. Anderen buigen zich over je heen om vol zorg de gordel om te doen.’
Het kan opstandigheid oproepen: 'Ik wil zèlf achter het stuur, zèlf in- en uitstappen, zèlf mijn gordel omdoen…’ Maar na – of naast – de opstandigheid komt ook de acceptatie: 'Ik kan alleen nog met een rollator nog lopen, de grenzen van mijn leefwereld komen steeds dichterbij, ik kan niet meer alles zèlf…’. Tegelijk wordt die leefwereld weer groter gemaakt door belangstelling voor anderen, meedoen aan activiteiten en openheid voor de dingen van de dag.
Baptiste Tuin o.p.
Naast loslaten komt in de reacties het begrip toevertrouwen naar boven: een spiritualiteit van een diep geworteld geloof, vertrouwen en hoop. Op de vraag of de spiritualiteit door de jaren heen is veranderd komen verschillende antwoorden. Bij de een is dat duidelijk het geval.
Een ander vindt bedachtzaam, dat niet de spiritualiteit is veranderd, maar de beleving ervan. Samenvattend citeer ik één van de zusters: 'De ouderdom is een weg van doen naar mogen zijn, van tranen naar blij zijn, van kijken naar wat wèl kan, van drukte naar stilte, van mensen weer naar God.’
Bij elkaar gehoord en opgeschreven door Baptiste Tuin o.p., Huize Bijdorp, Voorschoten
Eerder verschenen in Dominicaans Leven
