oet een zelfgekozen levenseinde voor (oudere) mensen die in principe gezond zijn, wettelijk worden geregeld? Manuela Kalsky begrijpt de groeiende behoefte, maar stelt in het nieuwe nummer van 'de Linker Wang’ kritische vragen. 'Hoe word je waardig oud in een samenleving die jong en onafhankelijk zijn tot de norm heeft verheven?’
DSTS-directeur en Schillebeeckx-hoogleraar Manuela Kalsky
De documentaire Medeleven was onlangs voorpaginanieuws in Trouw. in première. Meneer Jiskoot (91) is een van de hoofdpersonen in de documentaire. Hij wil een einde aan zijn leven maken. Het is genoeg geweest, vindt hij.
De reacties op het artikel getuigen hoe actueel deze kwestie voor velen is en hoe verschillend erover wordt gedacht. De een vindt meneer Jiskoot dapper de ander vindt het juist een voorbeeld van hoe onze samenleving tekortschiet in zorg en aandacht voor eenzame ouderen.
Voltooid Leven
De emoties lopen hoog op, net als tien jaar geleden bij de invoering van de euthanasiewet. Het Burgerinitiatief Voltooid Leven maakt zich sterk voor een uitbreiding van deze wet. Niet alleen mensen met een uitzichtloos lijden moeten geholpen worden uit het leven te stappen, maar ook mensen die hun leven 'voltooid’ achten.
De Tweede Kamer is aan de beurt om zich over deze kwestie te buigen. Er lijkt veel steun te zijn voor de gedachte. Tegelijk is duidelijk dat huisartsen niet staan te springen om eraan mee te werken. Het programma EénVandaag ondervroeg in juli 2011 800 huisartsen, waaruit bleek dat maar 20 procent van hen bereid is aan het verzoek om levensbeëindiging bij voltooid leven gehoor te geven. 15 Procent heeft geen mening en de overige 65 procent wil geen medewerking verlenen.
Existentieel dilemma
Het Burgerinitiatief Voltooid Leven heeft een lastig existentieel dilemma blootgelegd in onze laat-moderne samenleving. Dankzij de wetenschap worden wij steeds ouder, maar de laatste fase van ons leven wordt daar niet per se leuker van. Ouderdomskwalen en gevoelens van eenzaamheid teisteren menig oudere medemens en maken van de laatste levensjaren een soort wachtkamer van de dood.
Geen wonder dat de mondige, geëmancipeerde burger wil meepraten over zijn of haar levenseinde. Begrippen als zelfbeschikking, autonomie en verantwoordelijkheid voor je eigen leven zijn onlosmakelijk met onze cultuur verbonden.
Existentiële vragen
Ook ik draag deze waarden hoog in het vaandel. Ik ben dankbaar voor alle verworvenheden die het emancipatietijdperk (mij als vrouw) heeft opgeleverd. Toch lijkt het mij belangrijk ook de schaduwkanten van de autonomie van het individu onder ogen te zien.
Continu de regie houden over je eigen leven – en als het aan het burgerinitiatief ligt ook over het einde ervan – kan het zicht vertroebelen op de positieve kanten van het niet maakbare in het leven. Hoe word je eigenlijk waardig oud in een samenleving die jong en onafhankelijk zijn tot de norm heeft verheven?
Mijn vader
De eenzaamheid van meneer Jiskoot zie ik ook bij mijn vader. In maart wordt hij 89 en sinds de dood van mijn moeder, ze stierf drie jaar geleden aan Alzheimer, zit hij in een bejaardenhuis. Zijn leven lang was hij actief en zelfredzaam, een trotse man die door een oogbloeding niet meer zelfstandig kan wonen en zich nu stierlijk verveelt in een bejaardenhuis. Ik zou het goed kunnen begrijpen als hij net als meneer Jiskoot zegt: het is mooi geweest, ik ben klaar met mijn leven.
Maar ik vraag me af mijn nichtje, die zich roerend om hem bekommert, dat ook goed zou vinden. Ik wil maar zeggen: Er zijn meer mensen bij betrokken dan alleen degene die het besluit neemt niet meer te willen leven. Wat doet je besluit met je geliefden, met de arts die je het dodelijke medicijn moet verstrekken? Zadel je de mensen om je heen misschien op met een levenslang schuldgevoel niet genoeg voor je te hebben gedaan?
Levensbeschouwelijke vragen
Het gaat niet alleen om mededogen met diegene die vindt dat zijn of haar leven voltooid is, maar ook om compassie met allen die na zijn of haar dood verder moeten leven met dit verlies. Verdienen zij niet meer aandacht dan tot nu toe is geopperd? Hoe kunnen zij op een goede manier afscheid nemen van iemand die niet terminaal ziek is en toch dood wil? Welke rituelen zijn daarvoor te bedenken om deze zelf gekozen dood een plaats te geven? Welke gesprekken moeten (nog) worden gevoerd?
Deze vragen zijn niet bedoeld om het voorstel van het Burgerinitiatief af te wijzen, maar om naast de discussie over juridische en medische consequenties ook de levensbeschouwelijke vragen serieus te nemen, die met een dergelijk ingrijpend besluit gepaard gaan.
Het is de zelfkritische blik in de spiegel: Kan ik eigenlijk nog wel de regie uit handen geven en me afhankelijk opstellen? Of is mijn alles-zelf-willen-kunnen en de mate van onafhankelijkheid een zelfgebouwde gevangenis geworden, waarin overgave en het je laten helpen angstvallig worden vermeden?
Vragen die alles te maken hebben met ons mensbeeld en de wijze waarop wij met onszelf en elkaar omgaan.
Dit is de ingekorte bijdrage van Manuela Kalsky aan het maartnummer van De Linker Wang.
