e dominicanen in Milaan maakten iets bijzonders van hun eetzaal, toen de grote Leonardo da Vinci tussen 1495 en 1498 zijn beroemde Laatste Avondmaal op de muur schilderde. Een wereldwonder – en een zorgenkind van formaat, merkte Arjan Broers toen hij er, op vakantie, een kijkje wilde nemen.
Het plein voor de kerk. Links de ingang naar het voormalig klooster. De man linksvoor verkoopt replica’s van Het Laatste Avondmaal.
De eerste teleurstelling hadden we onszelf kunnen besparen, door ons beter voor te bereiden. Het Laatste Avondmaal is door maximaal 25 mensen een kwartier lang te bekijken. De wachtlijst bedraagt twee weken. De kaartverkoopster is chagrijnig – we zijn vast de eersten niet die ons daarover verbazen. Aan de wachtenden te zien zijn Japanse toeristen de beste planners.
Goed, we komen het voormalige dominicanenklooster dus niet in. Dan zal de kerk toch wel te bezoeken zijn? Maar die is gesloten. In Italië! Op zondag! En of we over een paar uur terug willen komen. Alsof wij weten waar onze vakantievoeten ons dan naar toe hebben gedragen!
Koepel van de kerk, die dankzij Leonardo op de Werelderfgoedlijst staat.
We lopen om de schitterende kerk heen. Het gebouw dateert van 1492 en is, met bijbehorend klooster, gesticht door Francesco Sforza, de hertog van Milaan. Zoals het uiterlijk van het klooster en de opdracht aan Da Vinci doen vermoeden waren de dominicanen in Milaan de status van bedelorde toen wel voorbij. Sforza was een interessant heerschap, maar niet vanwege zijn vroomheid. Hij was een mannetjesputter die huurlingen aanvoerde, machtspolitiek bedreef, slim trouwde en, naar verluid, ijzer met handen kon buigen.
Interieur van de kerk, geen eigen foto maar geleend op het Internet.
Leonardo da Vinci werkte voor de hertog in die jaren, totdat de Fransen in 1499 Milaan bezetten. De alleskunner had een eigen studio met leerlingen. Voor de dominicanen maakte hij een schildering die vaker in refters werd gemaakt, maar dan op een geheel eigen wijze. Leonardo’s enscenering van Jezus en zijn leerlingen bij het laatste avondmaal is beroemd: het ontbreken van aureolen, de aanwezigheid van Judas, de uitdrukkingen op de gezichten.
Ook technisch pakte Da Vinci dit werk anders aan dan anderen – helaas, moeten we zeggen. Hij schilderde niet op nat gips, zoals gebruikelijk bij een fresco, maar op droog materiaal. Het schilderij begon dan ook al snel te vervallen. In 1556 meldde Leonardo’s biograaf Giorgio Vasari dat het kunstwerk geruïneerd was.
Het Laatste Avondmaal.
In 1652 werd een deuropening gemaakt in het toen onherkenbare schilderij. Nog steeds is een boog te zien, boven Jezus. Het schilderij werd gerestaureerd in 1726 met olieverf en vernis, maar dit werd zo slecht gedaan dat het in 1770 geheel overnieuw moest.In 1821 is geprobeerd het schilderij te verplaatsen, maar dat lukte niet. Het is voor altijd verbonden aan het voormalige dominicanenklooster, dat daardoor op de Werelderfgoedlijst van de Unesco is gekomen.
De kleine maar sfeervolle kloosterhof.
Ondertussen gebruikten de Fransen de refter eind achttiende eeuw als gevangenis, in 1943 werden kerk en klooster geraakt door bommen. Het schilderij was toen min of meer beschermd met zandzakken. Begin jaren vijftig werd een nieuwe restauratiepoging ondernomen en tussen 1978 en 1999 werkte een team van deskundigen eraan, onder wereldwijde belangstelling. De refter werd klimatologisch beschermd en het aantal bezoekers – dat na 22 jaar naar verwachting behoorlijk groot was – werd drastisch beperkt.
Wij betreden ondertussen, aan de andere kant van de kerk, een sfeervolle kloosterhof. Van de kerk, die zo te zien nog steeds bediend wordt door dominicanen, is vrijwel niets te zien. Een bordje op de ook hier gesloten deuren meldt in allerlei talen dat toegang tijdens de viering verboden is voor rondkijkers.
Enigszins teleurgesteld stappen we de kloosterhof weer uit. We zien geen Laatste Avondmaal, we zijn te laat voor de eucharistie en de kerk is dicht.
Ons oog valt op de poort met de gebeitelde aansporing erboven om God te loven. En dan op het geprinte papier dat deze kleine speurtocht in een komisch daglicht stelt: ‘Verboden in het klooster te eten’.
Ook dominicaanse sporen gevonden op vakantie?