Zo bijzonder is de synode

door Stefan Mangnus OP

Het besef is aan het groeien: de synode die op dit moment in de katholieke kerk plaatsvindt, is van groot belang voor haar toekomst. Tegelijkertijd is er nog veel onbekendheid rond deze synode. Daarom, en vanwege de fase waarin de synode zich op dit moment bevindt, lijkt een stand van zaken op zijn plaats.

In het recente verleden was een synode vaak een vergadering van bisschoppen in Rome. Een van de nieuwe elementen van de huidige synode is dat heel het proces, dat in 2021 begon met een consultatie van katholieken wereldwijd en dat in 2023 en 2024 zal eindigen met twee synodebijeenkomsten in Rome, ‘synode’ heet.

Het is een verandering die betekenis heeft: paus Franciscus stuurt aan op een kerk die minder klerikaal is, meer gedecentraliseerd, en die structureel synodaal van karakter wordt. De synode die nu plaatsvindt is een belangrijke stap op die weg.

Waar staan we met die synode? Nadat in het afgelopen jaar wereldwijd een brede inventarisatie is gehouden verscheen vorige maand Vergroot de ruimte van uw tent (Jesaja 54,2), het werkdocument voor de tweede, continentale fase van het synodaal proces. Afgelopen week verscheen van dat document een Nederlandse vertaling.

Het is een opmerkelijk document, zeer de moeite van het lezen waard. Het bestaat voor een groot deel uit citaten uit de teksten die vanuit de verschillende landen zijn ingezonden: lezend realiseerde ik me dat ik nooit eerder een kerkelijk document heb gelezen dat een zo goed overzicht geeft van de verlangens en de vragen die wereldwijd in de kerk leven. Daarin doet deze tekst zelf waartoe haar titel oproept: de ruimte vergroten.

Uitgangspunt in het document en de basis voor de beweging naar synodaliteit in de kerk is de gemeenschappelijke waardigheid van alle gedoopten: in heel het Volk van God is de Heilige Geest aan het werk, en daarom hoort het bij de kerk dat ze luistert naar wat er onder de gedoopten leeft.

In deze woorden klinkt een kritiek door op een kerk die te klerikaal geworden was, kritiek die in het werkdocument opvallend scherp verwoord wordt: ‘Om een Bijbels beeld te gebruiken, zou men kunnen zeggen dat de synodale reis de eerste stappen markeert van de terugkeer uit een ervaring van collectieve ballingschap, waarvan de gevolgen het hele Volk van God treffen: als de Kerk niet synodaal is, kan niemand zich echt volledig thuis voelen.’

Het document maakt er geen geheim van dat de beweging naar een synodale kerk niet vanzelfsprekend is. Er bestaat wantrouwen dat het de kerk te veel zal veranderen, en veel verslagen vanuit de bisschoppenconferenties meldden dat mensen angst hadden om zich vrij te uiten.

Mij raakte een zin van de Ierse bisschoppenconferentie die in het document aangehaald wordt: ‘Degenen die zich thuis voelen in de kerk voelen de afwezigheid van degenen die dat niet doen.’

Daarin heeft het synodaal proces een verzoenende taak. Expliciet zegt het werkdocument hierover: ‘De synodale ervaring kan begrepen worden als een weg van erkenning voor hen die zich niet voldoende erkend voelen in de kerk. Dit geldt met name voor die mannelijke en vrouwelijke leken, diakens en gewijde mannen die voorheen het gevoel hadden dat de institutionele kerk niet geïnteresseerd was in hun geloofservaring of hun mening.’

Vanaf het begin heeft paus Franciscus ertoe opgeroepen dat deze synode vóór al het andere een proces van luisteren zou zijn. ‘Luisteren vereist dat wij anderen erkennen als subject van hun eigen reis’, zo stelt het document. ‘Als we dat doen, voelen anderen zich welkom, niet veroordeeld, vrij om hun eigen geestelijke reis te delen.’

Dat we daarin als kerk nog veel te leren hebben is duidelijk. Vanuit veel landen is dit naar voren gebracht als iets dat eens te meer noodzakelijk is voor mensen die geroepen worden om leidinggevende functies in de kerk te vervullen, met name priesters. Zo schreven de bisschoppen van Sri Lanka: ‘De vorming en training in samenwerken, luisteren naar elkaar en samen deelnemen is essentieel in de priesteropleiding.’

Doorheen heel het document klinkt een verlangen naar meer participatie en medeverantwoordelijkheid in de kerk. Een bijzondere aandacht krijgt daarbinnen de participatie van vrouwen.

Vanuit veel landen klinkt de roep om verdere stappen in de actieve rol van vrouwen in de bestuursstructuren van de kerk, de mogelijkheid voor vrouwen met een passende opleiding om te preken in parochies, en een vrouwelijk diaconaat; de mogelijkheid voor vrouwen om priester gewijd te worden wordt ook genoemd, maar blijft meer omstreden.

Vergroot de ruimte van je tent: het is een goede titel voor dit document, een profetische opdracht voor de kerk van vandaag. Hoe gaat het proces verder? Daarover is nog lang niet alles bekend. Deel van dit proces lijkt te zijn dat het al doende zijn weg vindt, en soms verrassende wendingen kent.

Een van die verrassingen was het besluit van paus Franciscus dat deze synode niet eindigt met één bijeenkomst in Rome (zoals voorzien was), maar met twee, een in 2023 en een in 2024. Het lijkt een poging om tot op het laatst ruimte te geven aan luisteren en aan het proces.

Het werkdocument dat nu gepubliceerd is, zal opnieuw wereldwijd besproken worden. Per bisdom zal het gelezen worden, en per bisschoppenconferentie zullen de reacties worden toegestuurd naar een continentale vergadering.

Per continent moet er dan komend voorjaar een document ingediend worden aan het secretariaat van de synode, dat op basis daarvan het werkdocument voor de bijeenkomsten in Rome maakt.

Met nadruk stelt Vergroot de ruimte van uw tent dat het van belang is dat in al die fases steeds weer heel de kerk aan het woord komt, niet alleen de bisschoppen. Wordt dus vervolgd.

Stefan Mangnus OP

Dat synodaliteit intussen niet iets helemaal nieuw is in de kerk, maar een boeiende en brede achtergrond heeft in verleden en heden, is beschreven in het boek Op weg naar een luisterende kerk.

Op 7 december organiseren het Netwerk Katholieke Vrouwen, de Konferentie Nederlandse Religieuzen en het bisdom Den Bosch een webinar waarin gesproken zal worden over het werkdocument en het synodaal proces. Meer informatie daarover staat hier.