‘Hier is méér dan Jona’ – reis naar Irak (2)

In de avond van 21 februari hebben we een groep van vier personen uit Bagdad ontmoet. Het was een goed weerzien van mevrouw Anwar, die ik in 2018 ook had ontmoet. Zij is Godgewijde maagd en runt een opvanghuis voor weduwen en alleenstaande, noodbehoeftige vrouwen. Daarnaast spraken we met priester Albert Hisham, die verantwoordelijk was geweest voor de communicatie tijdens het Pausbezoek van 2021, en pater redemptorist Myassar Behnam.

Voor mij was de ontmoeting met mevrouw Hana’a Adward het meest indrukwekkend. Zij is activiste en vecht voor mensenrechten, met name ook voor vrouwenrechten. Door haar inspanningen is het in de Iraakse grondwet van 2005 opgenomen dat 25% van de parlementariërs vrouw moet zijn, hetgeen uniek is in het Midden-Oosten.

Ze komt op voor de jongeren, want zij hebben de toekomst. Ongeveer 40% van de Irakezen is 14 jaar of jonger. Er is dus een enorm potentieel, maar jongeren moeten wel de kans krijgen. Een corrupte overheid staat een toekomst in de weg.

In de afgelopen jaren hebben jongeren vreedzame protesten geleid om op te komen voor sociale gerechtigheid. Mevrouw Adward is bang dat de frustratie ondertussen zo hoog is, dat een volgend protest misschien niet vreedzaam zal verlopen.

Op dinsdag 22 februari vierden we eerst de Mis in het huis van de broeders dominicanen in Ankawa. Overste Sarmad Kallo OP en Olivier Poquillon OP ontvingen ons.

Poquillon is namens de broeders de verantwoordelijke voor de wederopbouw van de kerk en het klooster van de broeders in Mosoel. Hij legde ons uit dat UNESCO toezicht houdt en dat de Emiraten financiële steun bieden. Moslims en christenen werken samen aan de opbouw van hun stad. Als het werk dan af is, kunnen ze met gezamenlijke trots op hun werk terugkijken, zo is het idee.

Na de Mis en de korte ontmoeting met de broeders brachten we opnieuw een bezoek aan de Vlakte van Nineve. Dit is het kernland van het christendom in Irak. Of althans, dat was het voor IS kwam. Er zijn dorpen die voor 100% christelijk waren. Christenen hebben moet vluchten voor IS.

Na de bevrijding in 2017 hebben sjiitische moslims veel van de huizen ingenomen, waardoor sommige van deze ooit christelijke dorpen nu ineens voor 90% uit moslims bestaan. Daarmee verandert de demografie van de regio enorm. Het is geen geheim dat de sjiieten in de regio sympathiseren met het sjiitische buurland Iran. Dit kan in de toekomst grote gevolgen gaan hebben.

Teleskuf

In vele van de dorpen hebben de zusters dominicanessen huizen. Het was dan ook geen toeval dat we de zusters tegenkwamen in Teleskuf. In 2018 had ik daar ook al de zusters bezocht, die me vertelden dat ze destijds slechts 10 minuten de tijd hadden gehad om hun spullen te pakken en voor IS weg te vluchten. Het was mooi om te zien dat er weer aan een toekomst wordt gebouwd en dat de zusters zijn teruggekeerd.

Het zwaartepunt van de dag lag op een bezoek aan de christelijke stad Alqosh en het bisdom Alqosh. De stad is lange tijd zetel geweest van de patriarch van de Chaldeeuws-katholieke kerk, voordat de zetel naar Bagdad verhuisde. Het klooster van St. Hormizd, dat uit de 7e eeuw stamt, is een getuige van de oude geschiedenis.

Overigens is er ook joods erfgoed. Een deel van de joden is na de Babylonische ballingschap niet teruggekeerd naar Israël, maar in Babylon en de omstreken gebleven. Daarvan getuigt de oude synagoge boven de tombe van de Bijbelse profeet Nahum.

In 2018 lag de synagoge in puin, maar ze is weer opgebouwd en verkeert in perfecte staat. We bezochten het weeshuis van Chaldeeuwse zusters. De jongste wees was 4 jaar oud en de oudste 43 jaar. In Irak is het moeilijk voor vrouwen om alleen te leven, dus vaak gaan ze pas uit huis als ze getrouwd zijn.

Toen het duister al was gevallen, bezochten we nog Lalish, dat wel wordt beschouwd als het Vaticaan van de yezidi’s. De yezidi’s geloven dat Lalish het centrum is van de wereld en dat het de plaats is waar God het paradijs schiep.

De dag sloten we laat af met een gesprek met een burgemeester van een dorp op de vlakte van Nineve en met priester Ghazwan Yousif Baho. Baho bleef gedurende drie jaar op 6 km afstand van IS om een lokale groep jongeren te ondersteunen, die hun dorp verdedigden. Hij heeft de strijders van IS op sommige dagen op slechts enkele honderden meters zien lopen. Het was een indrukwekkend gesprek.

Ramen van de Koreaanse kunstenaar en dominicaan Kim En Yoong in het zorgcentrum dat Yousif Thomas Mirkis OP oprichtte.

Op woensdag 23 februari vertrokken we naar Sulaymaniyah. De lange weg van Erbil naar Sulaymaniyah leidt door de prachtigste berglandschappen, waar Koerdische herders hun koeien, schapen en geiten laten grazen.

In Sulaymaniyah werden we ontvangen door de enige twee priesters die in deze stad wonen, Ayman Aziz Hirmiz en de Zwitser pater Jens Petzold (gemeenschap al-Khalil). Ayman liet ons zijn parochie zien, waar lang tijd honderden vluchtelingen waren ondergebracht.

Daarna toonde hij ons een verzorgingstehuis in opbouw voor ouderen en stervenden. De bovenste verdieping van het tehuis is ingericht als centrum voor autistische kinderen en hun ouders. Er is de laatste jaren een groei te zien in het aantal autistische kinderen. Het is zeer waarschijnlijk dat oorlogstrauma’s hier een rol in spelen. Het is het derde centrum van deze aard dat wordt opgericht door Mgr. Yousif Thomas Mirkis OP.

Op de begane grond zijn duidelijk de vormen en kleuren te herkennen van een raam van dominicaanse kunstenaar Kim En Yoong. Indiase zusters die opgeleid zijn tot verpleegkundigen zullen het centrum leiden, als eind maart de eerste afdeling geopend wordt voor patiënten.

Na dit bezoek toonde pater Jens ons een ‘cultureel, onderzoeks- en interreligieus project’ dat is opgezet vanuit het klooster Mar Mousa in Syrië. Mar Mousa is ooit door pater Paolo Dall’Oglio SJ opgezet als plaats waar christenen en moslims elkaar kunnen ontmoeten.

Pater Jens en zuster Friederike Gräf geven vorm aan eenzelfde soort project in Sulaymaniyah in het klooster Deir Maryam al-Adhra. In het complex rondom een kerk uit de 19e eeuw worden taalcursussen, theater en andere culturele zaken aangeboden om elkaar te ontmoeten.

Als bij toeval ontmoette ik er ook Nederlandse zuster Yosé Höhne-Sparborth, die reeds sinds lange tijd in Irak actief is en met name ook traumatherapie aanbiedt. Ze is een graag geziene persoonlijkheid in Irak.

Donderdag 24 februari was de laatste volledige dag die we in Irak doorbrachten. In de ochtend hebben we het stadscentrum van Erbil bezocht. De stad wordt al meer dan 4000 jaar bewoond en is daarmee een van de oudst nog bewoonde steden van de wereld. De citadel en de souk getuigen hiervan.

De stad was ook een centrum voor het vroege christendom en had al in het jaar 104 een bisschop. Een latere bekende naam is die van de 4e eeuwse kerkvader Abraham van Arbala (Erbil).

In de voorstad Ankawa, waar de meeste christenen tegenwoordig wonen, inclusief de velen die door IS verjaagd zijn in 2014, staat de kerk van St. Joris die fundamenten heeft uit de 4e eeuw. Kortom, christendom bestond hier lang voordat Willibrord en Bonifatius voet aan Nederlandse wal hadden gezet.

‘La Couronne de roses’, dominicaans maandblad uit Mosoel (1904-1908)

Iets van die geschiedenis hebben kunnen zien in het Syriac Heritage Museum, waar ik tot mijn grote plezier eveneens een vertaling van Thomas a Kempis’ Navolging van Christus vond en edities van ‘La Couronne de roses’, een maandblad dat gepubliceerd werd tussen 1904 en 1908 door de dominicanen in Mosoel.

’s Avonds lukte het nog om de dominicanessen te bezoeken. Het was een goed weerzien, met name met zr. Nazik, die me in 2018 begeleid had. De zusters doen nog altijd indrukwekkend werk en hebben hun huizen op de Vlakte van Nineve weer geopend. Het moederhuis is van Ankawa naar Qaraqosh verhuisd.

Zo aan het eind van ons bezoek gingen de woorden van paus Franciscus nog eens door mijn hoofd, die hij vorig jaar in Qaraqosh sprak: ‘Met grote droefheid kijken we om ons heen en zien we tekens van de verwoestende macht van het geweld, de haat, de oorlog. Hoeveel dingen zijn verwoest! En hoeveel moet nog herbouwd worden! Onze ontmoeting toont dat het terrorisme en de dood nooit het laatste woord hebben. Het laatste woord komt toe aan God.’