'Hier is méér dan Jona' - reis naar Irak (1)

door Augustinus Aerssens OP

Van 18 tot 25 februari ondernam ik weer een reis naar Irak. Deze keer werd ik uitgenodigd door Franz Mali, hoogleraar patristiek aan de universiteit van Fribourg. Fribourg heeft een conventie met Babel College in Irak en daarom is er een keer in de zoveel jaar een bezoek voorzien. Mali wist zich mijn reis naar Irak in 2018 te herinneren. Bovendien vertegenwoordig ik als student de faculteit en als dominicaan een belangrijk deel van de identiteit van onze faculteit. Ook de Russische doctorandus Alexey Morozov maakte deel uit van het gezelschap.

De reis werd praktisch voorbereid en begeleid door Chaldeeuws-katholieke priester Naseem Asmaroo en zijn echtgenote Lusia Shammas. Asmaroo is priester in het Zwitserse kanton Vaud en is verantwoordelijk voor het pastoraat voor ongeveer 200 chaldeeuwse gezinnen die in Irak wonen. Lusia is de eerste vrouwelijke aalmoezenier in het Zwitserse leger.

Samen hebben Lusia en Naseem de stichting Basmat al-Qarib (“Glimlach van de naaste”) opgezet om verschillende projecten in Irak te ondersteunen. Emmanuel-Dominique French (anekdote: zijn tweede naam is “Dominique”, omdat hij door een Iraakse dominicaan gedoopt is) is medewerker van Kerk in Nood in Zwitserland en interesseerde zich voor de situatie en projecten in Irak, omdat Kerk in Nood veel projecten ondersteunt.

Evangelisch predikant-in-ruste Jean-Jacques Meylan voegde zich bij het gezelschap vanuit een interesse voor het Midden-Oosten en zijn contacten met het Internationaal Bijbelgenootschap in Irak. Het meest bijzondere was wel de deelname van Geneefs kunstenaar François Reusse, die bewogen was door berichtgeving uit Irak en daarom 2,5 jaar geleden een project begon om een bronzen tabernakel te maken voor een kerk die herbouwd werd in Mosoel.

Tot slot reisde Raphaël Zbinden mee, journalist van het officiële katholieke mediaportaal cath.ch. Zbinden was geïnteresseerd in de effecten van het bezoek van de Paus aan Irak dat precies een jaar geleden plaatsvond. Alle deelnemers hadden dus zo hun eigen doelen en interesses, maar hadden elkaar gevonden en besloten samen deze reis te maken.

Met Najeeb bekijken we fotoboeken van de dominicanen in Irak.

Na een bezoek aan het Dominicaanse instituut voor oriëntaalse handschriften in Ankawa (Erbil), waar we niet alleen handschriften maar ook fotoalbums van de dominicanen uit Mosoel hebben ingezien, brachten we zaterdag 19 we door in Mosoel. Daarbij werden we vergezeld door de aartsbisschop van deze stad, de dominicaan Najeeb Mikhaeel.

Het was indrukwekkend en onwerkelijk om de stad te bezoeken, die enkele jaren geleden nog hoofdstad was van de terreurbeweging IS. Het is de stad waarin IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi op 29 juni 2014 het kalifaat uitriep. Grote delen van de stad liggen volledig in puin. Tijdens mijn bezoek in 2018 was het nog onmogelijk om de stad te bezoeken door het puin dat er lag, maar ook omdat er nog explosieven lagen en de lijken er nog in de straten lagen. Het feit dat het nu wel mogelijk was de stad te bezoeken, vond ik een positief teken.

Sinds de bevrijding van de stad in 2017 hebben er overigens geen terroristische acties of ontvoeringen meer plaatsgevonden in de stad. De autosnelwegen waren ook verbeterd ten opzichte van 2018. We hebben het “Plein der kerken” bezocht, een plein waaraan vier kerken liggen en dat door IS als executieplaats was gebruikt.

In 2021 sprak Paus Franciscus juist op deze plek de inwoners van de stad toe: “Hoe wreed is het, dat dit land, wieg van de beschaving, door zulk een onmenselijke storm is getroffen, met verwoeste antieke gebedsplaatsen en duizenden mensen… moslims, christenen, jezidi’s, die op wrede wijze zijn afgeslacht omwille van het terrorisme”.

Mgr. Mikhaeel toonde ons de Chaldeeuwse kathedraal van de Onbevlekte Ontvangenis (, die uit de 7^de eeuw stamt. De kerk is door IS gebruikt als werkplaats om bomvesten en autobommen te maken. Tijdens de bevrijding van Mosoel zijn in de gevechten zeven IS-militanten omgekomen op haar binnenplaats.

De kathedraal is officieel de plaats waar de zetel van Mgr. Mikhaeel staat, maar door de erbarmelijke staat waarin ze nu verkeert heeft zijn installatie er nog niet kunnen plaatsvinden. Toch wijst hij met trots naar de ruïnes: “Dit is mijn kathedraal”. Deze woorden hebben indruk op ons gemaakt.

Daarna hebben we het museum Bytna (“Ons thuis”) bezocht, een initiatief van jongeren om te laten zien dat sinds mensenheugenis christenen, joden en moslims samenwonen in de stad Mosoel. De directeur van het museum, Saker Maan al-Zakaria, is een bekende activist en blogger in Irak. Hij ontving ons en leidde ons rond. Het museum heeft een café, waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.

De dag werd afgesloten met een korte stop voor het dominicanenklooster “OLV van het Uur” van Mosoel. Helaas was het niet mogelijk om binnen te gaan in deze historische plaats, waar in de 19^de eeuw de eerste Arabische Bijbel werd gedrukt (daarvoor waren er enkel handschriften) en waar de eerste meisjesschool van Mesopotamië werd opgericht.

In verband met de veiligheid hebben we de nacht niet doorgebracht in Mosoel, maar in het syrisch-katholieke seminarie van Qaraqosh. Ook het seminarie was in handen geweest van IS, zo blijkt onder meer uit de verwoeste kruizen.

Op zondag 20 februari hebben we de Mis gevierd in de St. Pauluskerk te Mosoel. Het is de enige kerk die op dit moment in zo’n staat is, dat de liturgie er gevierd kon worden. Tijdens de viering die gecelebreerd werd door Mgr. Mikhaeel, werd het tabernakel van de hand van François Reusse onthuld en geconsacreerd. Het was een krachtig gebaar dat Reusse juist het tabernakel, de plaats van Gods aanwezigheid in ons midden, aan de gemeenschap in Mosoel wilde schenken.

Naast de christenen die de viering bijwoonden, waren er ook moslims uit de buurt gekomen. Het waren zeer emotionele momenten. Verwijzend naar de naam van de kunstenaar (François) schreef journalist Zbinden deze woorden: “De vreugde die zichtbaar is in de ogen van de gelovigen doet geloven dat, volgend op het werk dat een jaar geleden is ingezet door de Paus, er [nu] een andere Franciscus is gekomen om zijn steentje bij te dragen”. (Zie dit nieuwsbericht, Franstalig).

Het tabernakel wordt bekroond door een verbeelding van de verrezen Heer die uit een grote vis tevoorschijn komt. Mosoel is de huidige benaming voor de antieke stad Nineve en deze verbeelding verwijst naar Mt. 12,39-41: “Een slecht en overspelig geslacht verlangt een teken, maar geen ander teken zal hun gegeven worden dan dat van de profeet Jona. Zoals namelijk Jona drie dagen en drie nachten verbleef in de buik van het zeemonster, zo zal de Mensenzoon drie dagen en drie nachten verblijven in de schoot van de aarde. De mensen van Nineve zullen bij het oordeel opstaan samen met dit geslacht en het veroordelen, want zij hebben zich bekeerd op de prediking van Jona; welnu, hier is méér dan Jona.”

Alle emotie kon ‘uitgezongen’ worden, toen aan het slot van de viering iedereen in processie naar buiten vertrok waar op de binnenplaats een nieuw Mariabeeld werd onthuld. En zo klonk op die dag in de straten van Mosoel uit volle borst het bekende refrein van het Lourdeslied: “Salam, salam laki ya Mariam!” (Ave, ave, ave Maria).

Voor het dominicanenklooster in Mosoel

In de middag hebben we verschillende dorpen en kerken bezocht binnen het aartsbisdom Mosoel-Akra. De dag werd afgesloten met een bezoek aan de St. Barbarakerk in Karemles. Deze kerk is gebouwd op een Assyrisch heiligdom, waar St. Barbara en haar dienstmeid in de 4^de eeuw de marteldood stierven.

Dominicaan Domenico Lanza beschreef in 1765 hoe de kerk na een Perzische verwoesting opnieuw werd opgebouwd. De Islamitische Staat had de kerk als hoofdkwartier in de regio gebruikt, wat onder andere blijkt uit de graffiti die ze hebben achtergelaten en een ondergrondse tunnel van 9 km lang, waar zij zich aan het oog van vliegtuigen onttrokken vrij konden bewegen.

Maandag 21 februari stond in het teken van het onderwijs. In de ochtend hebben we de Mis gevierd bij de Dochters van de Onbevlekte Maagd, een Chaldeeuwse congregatie van zusters. De zusters hebben een scholen en weeshuizen. Een van de zusters bereidde zich voor op de verdediging van haar proefschrift in de geneeskunde.

Na dit bezoek vertrokken we naar Babel College. Babel College is de theologische faculteit, die in 1991 in Bagdad is opgericht, maar door ontvoeringen, aanslagen en oorlogsgeweld in 2007 verplaatst is naar het veiligere Ankawa (Erbil). Doel van het bezoek was een gesprek met decaan Mgr. Yousif Thomas Mirkis, dominicaan en aartsbisschop van Kirkuk-Sulaymaniyah, over de conventie tussen de universiteit van Fribourg en Babel College.

Naast de standaardonderdelen van de theologie is er in de opleiding aan het College bijzondere aandacht voor het oosterse christendom. Omdat het de enige echte theologische faculteit is in Irak, studeren er niet alleen Chaldeeuws- en Syrisch-katholieke studenten, maar bijvoorbeeld ook Syrisch- en Armeens-orthodoxen.

De middag brachten we door aan de Katholieke Universiteit van Erbil (CUE). Mgr. Bashar Warda, bisschop van Erbil en oprichter van de universiteit, ontving ons en gaf ons een rondleiding. De universiteit heeft onder andere banden met Franciscan University in Steubenville (VS) en met de Université Saint-Joseph in Beiroet (Libanon).

Hoofddoel van de universiteit is een goede opleiding van jongeren, zodat ze gemakkelijker banen vinden. Tegelijkertijd biedt de universiteit zelf ook werkgelegenheid en dat is erg nodig op dit moment in Irak, want ongeveer 30% van de gediplomeerde jongeren is werkeloos. In de nabije toekomst hoopt men een specifieke opleiding in oosters christendom aan te kunnen bieden.

Kerk in Nood heeft 128 studiebeurzen voor studenten ter beschikking gesteld en de bouw van een deel van het complex betaald. Een ander deel van het complex is gebouwd met geld van de Knights of Columbus.

Woensdag deel 2