n natuursteen staat er 'St. Catharina van Siena’, in neonletters staat er 'Boys Club’. Jaap Hikke, redacteur van de krant van de Amsterdamse Dominicusgemeenschap, dook in de geschiedenis van een pand in de Spuistraat.
door Jaap Hikke
Schuin tegenover de Dominicus in Amsterdam, naast het hoekhuis aan de Korte Kolksteeg, staat een pand met een nogal neogotische gevel. Het is geen opvallend pand maar toch in zijn architectuur verwant aan de Dominicus. Dat roept de vraag op of het pand ook op een andere manier aan de kerk gerelateerd is. Reden om het internet eens te bevragen. Je hoeft tegenwoordig niet meer de archieven in te duiken om toch een hoop te weten te komen.
Aan het pand, Spuistraat 21, hangt een regenboogvlag en die hangt ook vaak uit bij de Dominicus maar boven de deur staat met grote letters Boys Club (gay club). Oké… duidelijk. De natuurstenen plaquette zegt meer over het pand; met sierlijke letters staat er ‘St. Catharina van Siena’. Daarnaast is een console uitgebouwd met een eenvoudig versierd baldakijn. Hier zal ooit een heiligenbeeld in hebben gestaan.
Beeld uit Google Street View. Als je goed kijkt zie je in enkele ramen de Dominicuskerk aan de overkant van de Spuistraat weerspiegeld.
St. Catharina van Siena was patroonheilige van de Dominicanessen van de Derde Orde, de wasvrouwen en de stervenden.
‘In 1872 werd de vereniging opgericht van H. Catharina van Siena, ten behoeve van vrouwelijke zieken en kraamvrouwen. Enige leden van de Derde Orde van Boetvaardigheid van de H. Dominicus hielden zich reeds gedurende enige maanden bezig met het inzamelen van gelden, het vervaardigen van kledingstukken en het verzorgen van arme zieken’. Zo staat het in een artikel dat godsdienstig-staatkundig dagblad ‘De Tijd’ besteedt aan de Vereniging naar aanleiding van haar 50 jarig bestaan in 1922. Het is een artikel dat veel informatie geeft.
‘Een edel, mooi vrouwenwerk, ontstaan uit liefde tot de hulpbehoevende arme zusters, die men wilde goeddoen om Gods wil,’ schrijft ‘de Tijd’, om er meteen aan toe te voegen ‘ook om eigen heil te bewerken’. Als voorbeeld wordt genoemd mevr. Schulvinck-Zumloh, die in 1920 op 80 jarige leeftijd na 33 jaar afscheid nam als algemeen presidente. Zij was 45 jaar lid van de vereniging geweest.
De eerste vergadering van de Derde Orde werd voorgezeten door de directeur, pastoor H.W. Sars. Hier zou het verband met de parochie van de Dominicus kunnen liggen, want pastoor Sars was vanaf 1860 pastoor van ’t Stadhuis van Hoorn en initiator van de plannen voor een nieuwe kerk. Deze pastoor noemt Martin de Rijk in zijn scriptie Franciscus Sars; hij zou zijn gestorven in 1885. Het betreft hier dus iemand anders. H.W. Sars bleef tot 1888 directeur van de Derde Orde.
Het bestuur was verder samengesteld uit louter vrouwelijke leden. Het aantal aanvragen om ondersteuning nam dermate toe dat de vereniging al snel werd gesplitst in drie afdelingen, elk bestreek een derde deel van de zich steeds uitbreidende stad. Heel snel moest de vereniging ook een eigen huis hebben. Zij kregen de beschikking over een perceel aan de Spuistraat bij de Korte Kolksteeg, waarin de dames konden vergaderen en waar maaltijden konden worden bereid. Al snel bleek het pand niet meer te voldoen en werd besloten tot nieuwbouw. Kosten: ƒ 10.000,- . ‘Kom daar nu eens om’ schrijft de Tijd in 1922. Of het nieuwe pand het oude verving wordt uit het artikel niet duidelijk.
Elders vond ik een tekstje van de architect dat verschenen is in het vakblad ‘De Opmerker’. ‘Het hier afgebeelde gebouw werd in het jaar 1882 door den ondergeteekende ontworpen en uitgevoerd voor de Vereeniging ‘der H. Catharina van Siena’, gevestigd te Amsterdam, die zich ten doel stelt arme zieken en kraamvouwen te ondersteunen’ schrijft architect J.H.T. Löning in 1884 in over het pand. ‘Bij de ordonnantie van den gevel moest rekening gehouden worden met de indeeling der verschillende plattegronden. Het sousterrain bevat de spijskokerij met bijlokalen. Daarboven bevindt zich de vergaderzaal, met afzonderlijken toegang. Behalve magazijnruimte, bevat het gebouw verder de noodige woonvertrekken’. (zie afgebeelde geveltekening)
In 1882 bevonden de plannen voor een nieuwe kerk aan de overkant van de Spuistraat zich nog in het ontwerpstadium. Pastoor Hyacinthus Thielens, die in 1878 Franciscus Sars was opgevolgd, had het contact gelegd met Pierre Cuypers. Wie voor de Vereniging architect Löning heeft gevraagd is niet duidelijk. Waarschijnlijk kon de Vereniging tamelijk onafhankelijk van de parochie opereren.
Toch viel de Vereniging wel degelijk onder de verantwoordelijkheid van de parochie; het archief van de Vereniging maakte deel uit van het archief van de parochie (zie noot). Diverse pastoors van de St. Dominicusparochie waren belast met de functie van directeur.
In 1888 werd pastoor Sars opgevolgd door pastoor Van Es die in hetzelfde jaar Henricus Kreling in de parochie van H. Dominicus was opgevolgd. In 1919 gaf hij het stokje over aan pastoor Perquin die later vanuit de pastorie de omroepvereniging KRO zou oprichten. Ik houd het niet voor onmogelijk dat, toen de oude kerk met de woon- en eetruimten voor de paters gesloopt moest worden, zij op Spuistraat 21 tijdelijk onderdak hebben gevonden.
Hoe lang de Vereniging in dit pand heeft bestaan is niet bekend.
De Vereniging van H. Catharina van Siena was dus een echt katholieke instelling. ‘Zij (de vereniging) beoogt tevens de godsdienstige en zedelijke verbetering der door haar bezochte huisgezinnen’. Ook bij gemengde gezinnen, schrijft ‘De Tijd’ wordt er op aangedrongen dat het kind katholiek gedoopt wordt en later naar katholieke scholen gestuurd zal worden. Ook de (katholieke) moeder wordt verzocht ‘op gepasten tijd haar kerkgang’ te doen.
Het 50-jarig jubileum van de Vereniging werd gevierd met een dienst in de parochiekerk van de H. Dominicus en wel op de naamdag van haar patroonheilige St. Catharina, 29 april. De dienst werd voorgegaan door pater Th. Molkenboer o.p.
Hoe lang de Vereniging in dit pand heeft bestaan is niet bekend. Mogelijk in 1929 heeft er een verbouwing plaatsgevonden waarbij de kozijnen zijn aangepast en vereenvoudigingen in het metsel- en natuursteenwerk zijn aangebracht. Ook het oorspronkelijke interieur bestaat momenteel niet meer. Uit advertenties in diverse dagbladen blijkt dat er in 1938 een Ceintuuratelier was gevestigd. In elk geval vanaf de tachtiger jaren was er de Homoboekwinkel, cinema en relaxhuis ‘Man to Man’ in ondergebracht en tegenwoordig is er dus een Boysclub in gevestigd.
Jaap Hikke, dec. 2021
* noot: In de beschrijving door de Gemeentelijke Archiefdienst van toegangsnr. 438: ‘Archief van de Parochie van de Heilige Dominicus (het Stadhuis van Hoorn, het Torentje)’ staat o.a. het volgende:
‘In 1967 werden de archieven van de r.k. kerk van de H. Dominicus te Amsterdam door de Stichting Centraal Archief Katholiek Amsterdam aan de Gemeentelijke Archiefdienst in bewaring gegeven. De archieven waren toen, gedeeltelijk in een kast en in dozen verpakt, opgeslagen op de zolder van de pastorie in de Spuistraat. In maart 1969 werden nog enige tot het archief van de H. Dominicus behorende bescheiden, van de pastoor van de kerk van de H. Dominicus ontvangen. Dit laatste geschiedde nadat onzerzijds was verzocht na te gaan, of mogelijk archiefbescheiden, behorende tot de periode waarover het overgebrachte archief loopt, waren achtergebleven.’
Ook de archieven van de onder de parochie vallende verenigingen zijn daarin opgenomen zoals van de H. Rosa en H Catharina van Siena.
