n de Baltische landen zijn veel sporen van middeleeuwse en (vroeg)moderne dominicaanse aanwezigheid te vinden. Leo Oosterveen en Dorry de Beijer troffen ze in de zomer van 2019 aan in de drie hoofdsteden: Vilnius (Litouwen), Riga (Letland) en Tallinn (Estland).
Opvallend is hoe snel na de stichting van de orde er al vestigingen waren in Riga en Tallinn.
In Vilnius staat de kerk van de Heilige Geest, een Rococokerk uit het eind van de 18e eeuw, maar reeds gesticht in 1408. In 1501 schonk de Pools-Litouwse koning Aleksander Jagiellonczyk (1461-1506) de kerk en het daar pas gebouwde kloostercomplex aan de dominicanen die er een convent stichtten.
De kerk is meermaals afgebrand en werd in de jaren 70 van de achttiende eeuw in de huidige weelderige Rococostijl herbouwd. Helemaal bovenaan twee pilaren ontdekten we links een schilderij van Dominicus en rechts van Catharina. Zij kijken vanuit hun hoge positie op de Poolstalige katholieken van Vilnius, en de vele Poolse pelgrims. Zij komen voor het aanpalende Heiligdom van de Goddelijke Barmhartigheid. Daar wordt de heilige zuster Faustina Kowalska (1905-1938) vereerd en hangt het bekende schilderij van de visioenen die zij kreeg van de barmhartige Christus.
Het dominicanenconvent heeft bestaan tot in de jaren 40 van de negentiende eeuw. Toen ging de kerk over naar het bisdom en werd het klooster eigendom van de burgerlijke overheid. In het voormalige kloostercomplex kwamen aan de voorkant winkels, maar het staat nu grotendeels leeg. De vleugel aan de achterzijde is zwaar vervallen. De sovjet-tijd zal daaraan hebben bijgedragen.
01 — 03
Vilnius (Litouwen): voorzijde, interieur en achterzijde H. Geestkerk, tot 1844 dominicaans.
In Riga treffen we in het oude centrum van de stad de Konventa Sēta aan, een pleintje met wat steegjes en voormalige pakhuizen. Hier bevonden zich in de middeleeuwen het claustrum en convent van de dominicanen die er in 1234 hun vestiging begonnen. Hun kapel was aan Sint Jan de Doper gewijd. In 1330 werd deze kapel vergroot en als dominicanenkerk tevens parochiekerk. In 1523 werd deze Johanneskerk Luthers, en is dat tot op de dag van vandaag.
In het complex is ook de Joriskapel te vinden (oorspronkelijk uit 1297). Daarin bezochten we het verrassende Museum voor Decoratieve Kunsten en Design. Eigenlijk wel mooi want wat is preken anders dan toegepaste kunst?!
01 — 04
Riga (Letland): de voormalige dominicaanse Johanneskerk (1), de ingang tot het voormalige claustrum van het dominicanenconvent (2), de Sint Joriskapel naast het voormalige convent (3), pakhuizen aan het claustrum (4).
In hartje Tallinn vonden we aan de Venestraat de provisorisch opgeknapte ruïnes van het claustrum, het convent en de klooster- en parochiekerk St Catharina (niet die van Siena, maar die van Alexandrië).
Dit zijn zeer oude dominicaanse resten. De dominicanen zouden al in 1229 in Tallinn zijn aangekomen. Zeker is dat het convent in 1246 is gesticht, nadat een eerdere stichting in 1233 was verwoest. Begin 1500 werd de kerk uitgebreid tot een typische medicantenpreekhal met twee zijbeuken. In 1524 ging de stad over naar de Reformatie en werd de kerk Luthers.
De Catharinakerk brandde in 1531 af, werd gedeeltelijk hersteld, maar er vond geen eredienst meer plaats. Sindsdien raakte het hele complex zwaar in verval. Koopman Andreas Koch maakte in de 19de eeuw een deel ervan tot schuur. Later wordt het kerkgebouw een garage, hetgeen tot en met de Sovjet-tijd zo zal blijven. Na de onafhankelijkheid van Estland in 1990 wordt het provisorisch hersteld als concertruimte. Wij woonden er een concert bij met middeleeuwse muziek voor en door heiligen. En af en toe zingt de kleine groep dominicanen, die sinds 1996 in een nieuw domus elders in Tallinn woont, er de vespers.
01 — 05
Talinn (Estland): Deel van de ruïnes van het claustrum van het voormalige dominicanenklooster (1), kerkpoort van de catharinakerk van het oude convent (2), reconstructie kerk en klooster van rond 1500 (3), Zicht op het claustrum vanuit de Petrus en Pauluskerk, met rechtsboven in het venster Dominicus (4), en de Catharinasteeg naast het oude klooster (5).
De aan de ene kant van het oude convent gelegen 18de-eeuwse parochiekerk heeft opvallend moderne glas-in-loodramen. Daarin ontdekten we, heel symbolisch, transparante portretten van heiligen, onder wie Dominicus en Catharina (van Alexandië).
Aan de andere kant van het oude convent loopt de Catharinakaik, een middeleeuws straatje vol stalletjes en winkeltjes. Deze werden, zo gaat het verhaal, op beslissing van de toenmalige dominicanen, uitsluitend door vrouwen gedreven. En dat is zo tot op de dag van vandaag!
De Franse dominicanenprovincie heeft sinds de onafhankelijkheid van de Baltische landen in 1990 (en het gelijktijdig uiteenvallen van de Sovjet-Unie) in Vilnius een convent opgericht en in Liepaja en Riga (beide Letland) en in Tallinn huizen opgericht. De zusters dominicanessen van Bethanië hebben in Riga een huis.
Leo Oosterveen o.p. en Dorry de Beijer o.p.