Spelen en preken

door Arjan Broers
Het project kwam voort uit de wens om na het jubileumjaar 2016 (het achtste eeuwfeest) elk jaar iets te doen dat zorgt voor zinnige en liefst spannende contacten met mensen die de zusters en broeders anders niet snel ontmoeten.

In 2017 waren we daarom aan het einde van het Lutherjaar in de Kloosterkerk in Den Haag, voor een namiddag met protestantse medegelovigen in een kerk waar de dominicanen ooit uit verjaagd zijn. In 2018 sloten we het jaar van Leeuwarden Culturele Hoofdstad af met de lokale PKN-kerk, die huist in de Jacobijnenkerk, ook een voormalige broederkerk.

De gezamenlijke besturen van de broeders, zusters en leken hadden nu de moed om dit project mogelijk te maken: een samenwerking met de Koningstheateracademie, HBO-opleiding voor cabaretiers in Den Bosch. De onderliggende wens was om met een verwante beroepsgroep samen te onderzoeken hoe je vorm geeft aan wat je te zeggen hebt en wat je wilt betekenen: een onderzoek naar roeping en engagement in deze tijd, die naar zingeving snakt.

Klik hier voor de achtergronden, links naar krantenberichten en de films over de koppels die aan hun deel van de voorstelling werkten.

Een kleine 300 mensen bezochten maandag 7 oktober de tweede voorstelling, na de kleine theaterzaal in de Verkadefabriek in Den Bosch nu een grote kerk: de Dominicus in Amsterdam. Dit is geen katholieke kerk meer, maar in gebruik bij de zelfstandige oecumenische Dominicusgemeente. Het gebouw, ontworpen door lekendominicaan Pierre Cuypers, is een imposante ruimte met overal schilderingen en glas-in-lood van dominicaanse vrouwen en mannen.

De gretigheid van academie, cabaretiers en predikers was hartverwarmend. Er is een voorstelling ontstaan waarin ieder met haar en zijn talenten en thema’s aan bod kwam: zingend, grappend, dansend, predikend. Klik hier voor de films die gemaakt zijn in de aanloop, en hier voor een verslag in woord en beeld van de eerste voorstelling.

Zie ook nl.dominicanen.org/cabaretiers/

Erik Borgman en Minou Bosua liepen in hun optreden, het afsluitende deel van de voorstelling, de vijf geheimen van de rozenkrans en van hun eigen bestaan na. Afsluitend herhaalden zij, eerst samen, toen met de andere spelers en tenslotte met het publiek:

Gevend – dragend – doordringend,
daarin wordt alles mogelijk.

Gegeven – gedragen – doordrongen,
mogelijk zit alles daarin.

Arjan Broers

In de naam van de…

Ja, in de naam van wie of wat staan we hier?

Kijk. Het zit zo.
In de naam … van de dominicanen, de predikbroeders en –zusters, stapte ik naar de Koningstheateracademie. Daar ontmoette ik Anna Uit de Haag, de directeur.

Ik zei: zullen we cabaretiers en predikers elkaar laten ontmoeten over de vraag: wat heb je te zeggen? En wat wil je betekenen? En Anna zei, meteen, zonder aarzelen: JA!
Al wisten we nog niet hoe.

En toen we de cabaretiers en de predikers vroegen, zeiden ze allemaal: JA.
Al wisten ze allemaal nog niet hoe.

Ik vind dat bijzonder, in een tijd waarin zoveel JA MAAR klinkt. En zo ontzettend veel NEE.
JA schept ruimte. Dan komt er vorm. Dat inspireert.

Jullie zien vandaag manifestaties van JA. Dat bieden we jullie aan, om mee te nemen.

Dus: in de naam…

van de ruimte
en de vorm
en de inspiratie.

Kees de Groot, universitair docent praktische theologie en religiewetenschappen, beschreef tientallen voorstellingen voor DSTS en NieuwWij. We vroegen hem om zijn indruk van de voorstelling in de Dominicus Amsterdam te geven. 

Kees de Groot

Theater is vorm. Liturgie is vorm. De vorm is heilig. Ik zag de voorstelling Cabaretiers en andere predikers in de Dominicuskerk in Amsterdam (7 oktober 2019), een rijkelijk gedecoreerde kerk met een flinke galm. Een ruimte die vraagt om gedragen zang en voordrachten op preektoon. Wanneer aan die vraag werd voldaan verstonden ruimte en handeling elkaar: een gezang op verhoogde toon, een toespraak van een ervaren voorganger. Wanneer die ruimte werd genegeerd – de uithalen in een lied, woorden uitgesproken op conversatietoon – werd de verstaanbaarheid letterlijk een probleem.

Bij cabaretier Patrick Nederkoorn en dominicanes Holkje van der Veer was alles mooi in balans: een fysieke vertelvoorstelling met openhartige monologen, dans, een ongemakkelijke dialoog, eindigend in een piëta met beiden aan het zuurstofapparaat. Rode draad: en wat als we eens, daadwerkelijk, in de – orthopedische, dan wel extravagante – schoenen van de ander gaan staan?

Kiki Schippers en Jozef Essing kozen juist niet voor de gezamenlijkheid maar zongen ieder hun eigen lied, wel naar aanleiding van hun ontmoeting, maar los van elkaar, in hun eigen stijl: uitbundig versus ingetogen. Over de liefde. Met de vaag: durf je open te staan? Aan het einde vonden ze elkaar dan wel in het duet ‘Niet mijn god’.

Na dit concertante onderdeel sprak Thijs van de Meeberg direct tot het publiek met een energieke conference over lamlendigheid. En ik mag daar dan bij zitten?, verwoordde Richard Steenvoorden zijn positie: naast hem, zwijgend, lezend in een bijbel. Veel verder dan de rol van storende aangever kwam hij inderdaad niet, met af en toe een wijs woord (‘Ieder mens is de uitkomst van een gedachte van God’) en eindigend met advies aan Thijs over het contact met zijn buurvrouw.

Dramatisch hoogtepunt vormden de aan elkaar geknoopte monologen van Minou Bosua en Erik Borgman, verbeeld als de kralen van een rozenkrans-van-ballonnen. Krachtige verhalen, gebeden, levenservaringen, poëtische taal, met eenzelfde grondtoon: als ik maar aan andermans verwachtingen blijf voldoen, wie past er dan op mij? Wat gebeurt er als ik ‘Help!’ durf te roepen? Geen antwoorden en goede raad hier, maar louter de schoonheid van taal en beeld.

Soms kun je je met de ene vormtaal in de andere vormtaal verstaanbaar maken. Soms niet. Een avond van cabaretiers en predikers levert wrijving op, ongerijmdheid, maar ook kwetsbaarheid en onverwachte samenspraak.