Bij zijn uitvaart in Nijmegen, op 29 mei 2019, werd dit in memoriam gelezen en uitgedeeld. Onderaan dit bericht staat ook de verkondiging van Co Elshout.

Leo de Jong o.p.

Leonardus Arie de Jong werd geboren op 12 mei 1932 te Schiedam, als oudste zoon in een gezin van vier jongens. Zijn vader, zoon van een dominee in Katwijk, was Cornelis Leendert de Jong en zijn moeder Anthonia Elizabeth de Jong-Scholte.

Omdat Leo priester wilde worden ging hij in 1945 naar het Dominicus College te Nijmegen. Na het behalen van zijn gymnasium Alpha begon hij in september 1952 aan zijn noviciaat te Huissen. Als kloosternaam koos hij Raphaël. Op 18 september 1953 legde hij zijn tijdelijke professie af.

Hij doorliep vervolgens de bekende dominicaanse route: drie jaar filosofie in Zwolle, plechtige professie en theologie-studie in Nijmegen die werd afgesloten met een lectoraatsexamen in 1960. Ondertussen was hij op 25 juli 1958 tot diaken gewijd en precies een jaar later volgde zijn priesterwijding.

Na zijn lectoraatsexamen ging hij geschiedenis studeren aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, met als specialisatie kerkgeschiedenis. Deze studie sloot hij af met een doctoraal in 1966 over de komst van de dominicanen naar Schiedam in 1616. Ondertussen was hij al sinds 1961 werkzaam op het Dominicus College. Dit zou hij blijven tot en met 1984. Hij was vooral werkzaam op drie terreinen: hij doceerde godsdienst en geschiedenis, hij ging voor in liturgische vieringen en hij was vertrouwensman van leerlingen die met persoonlijke problemen zaten.

In die tijd kwam hij al tot de conclusie dat alhoewel zijn theologie-opleiding kwaliteit had, de spirituele verankering van zijn geloof in hemzelf tekort schoot.

Na jarenlang in het Nijmeegse te hebben gewoond en gewerkt, werd Leo op 1 december 1984 pastor-teamleider van de parochie St. Dominicus ‘Het Steiger’. Hij werd een zeer gewaardeerd voorganger en pastor en hij was zich er goed van bewust dat de geloofsgemeenschap een complex geheel was.

Hij zette sterk in op oecumene, niet alleen met protestantse kerken, in het bijzonder de Laurenskerk, maar hij zocht ook contacten met de oosterse religies. De ontwikkeling van spiritualiteit werd voor hem de kern. Uiteindelijk stond hem voor ogen dat de parochie zou doorontwikkelen naar een spiritueel centrum. Dit bleek echter een stap te ver, maar het leidde wel tot de oprichting van het Leerhuis Spiritualiteit.

Leo was iemand die meestal nadrukkelijk aanwezig was, in het echte leven en later ook op het internet. Hij kon zich flink opwinden en schuwde het conflict niet, maar ging daarna toch het liefst weer hartelijke betrekkingen aan.

In zijn eigen ontwikkeling speelde de warme vriendschap met zuster Monica Keultjes een belangrijke rol. Zo gaf hij jarenlang samen met haar de cursus ‘Bijbel en yoga’. Ook van grote betekenis was zijn sabbatical in 1993. Hij was onder de indruk geraakt van het spiritueel bouwwerk van de Amerikaanse medebroeder Matthew Fox. In het Institute for Culture and Creation Centered Spirituality in Oakland, California, gedragen door Matthew Fox, deed hij zijn sabbatical. Juist in die tijd werd Matthew uit de Orde gezet.

Op 1 januari 2001 werd hij administrator van de parochie St. Jan de Doper-Visitatie. Ook toen hij administrator af was, bleef hij daar geregeld voorgaan en dat deed hij tot aan zijn dood.

Leo de Jong bij de opname van De Verwondering, voorjaar 2019

Zelf kreeg hij meer tijd om het Leerhuis Spiritualiteit te ontwikkelen, wat hij noemde: mystiek op straatniveau. Leo liet zich vooral inspireren door de Rijnlandse mystiek en in het bijzonder die van Meister Eckhart.

Vele mensen wist hij spiritueel te begeleiden en te binden aan het Leerhuis Spiritualiteit. Hieruit ontstonden goede vriendschappen.

Samen met de Stichting Oecumenische Ontmoetingen werden geregeld excursiereizen georganiseerd naar Zuid-Europa of het Midden-Oosten en Israël. Heel zijn intellectuele en spirituele bagage kon hij tijdens die reizen inzetten ten behoeve van de deelnemers.

Zeer pijnlijk voor hem was het besluit dat hij niet meer mocht voorgaan in de kerk van ‘Het Steiger’. Ook had hij moeite om Rotterdam als woonplek te verlaten, maar hij was daartoe bereid om zodoende plaats te scheppen voor jongere medebroeders.

Zijn nieuwe woonplek vond hij medio 2018 bij de zusters dominicanessen van Voorschoten. Dankzij goede vriendschappen werd vervoer voor hem geregeld voor de activiteiten van onder meer het Leerhuis Spiritualiteit of als hij voorging in Schiedam.

Tijdens een reis van het Leerhuis Spiritualiteit en de Stichting Oecumenische Ontmoetingen naar zijn geliefde Griekse eiland Rhodos, stierf hij plotseling in een kerk. Het roept gelijkenis op met de dood van zijn vader, die stierf in zijn geliefde Fuengirola in Spanje.

Leo was een markante medebroeder en een diepzinnig prediker/leermeester, die vele mensen heeft geholpen in hun spirituele ontwikkeling.

Moge hij thuis zijn gekomen bij de Onnoembare!

*

Zie ook:

Dominicaan Leo de Jong overleden
Leo de Jong bij De Verwondering
Het recente boek Een wegloze weg gaan
Lees ook: De sjamaan, de dominicaan en ik
Het Leerhuis Spiritualiteit in Rotterdam
Deze stad Gods: afscheid van Rotterdam (3)
Meister Eckhart in vijf begrippen
Henricus Suso (Heinrich Seuse) (1295-1366)
Portret Leo de Jong en het Leerhuis Spiritualiteit (2014)

Co Elshout

Evangelielezing: Johannes 16, 12-15

Lieve mensen,

Wie naar het Griekse eiland Rhodos reist en van de luchthaven rijdt naar Rhodos-stad, ziet al spoedig voor zich een heuvel oprijzen met daarop een groot kruis. Op die heuvel, in een oude kloosterkerk, gleed Leo plotseling weg uit het leven. In ons gezelschap waren twee artsen en een verpleegkundige maar het was voorbij. De dag ervoor hadden we z’n verjaardag gevierd; glunderend trakteerde Leo ons op koffie met gebak.

Die avond vierden we de Zondag van de Goede Herder. Zoals wij vaak balletjes naar elkaar toespeelden, begon ik mijn korte overweging met: “Stel je toch eens voor dat Leo als pastoor ons zou zeggen: Ik ben de goéde herder!” Niemand van ons kon vermoeden dat dit de laatste keer zou zijn, dat pater Leo celebreerde: “Gij die weet wat in mensen omgaat aan hoop en twijfel (….) Gij die ons denken peilt, en ieder woord naar waarheid schat, en wat onzegbaar is onmiddellijk verstaat….”

We hadden die maandag speciaal kloosters bezocht en de gehele dag had Leo verteld over het kloosterleven in oost en west. De woestijn in, Godzoekers… enz. enz. En uiteraard kwam hij uiteindelijk uit bij Meister Eckhart. Het laatste bezoek van onze reis was op deze heuvel. Terwijl we naar boven reden rondde Leo zijn verhaal af. Na enige aarzeling liep hij toch mee verder naar boven. Ik citeer uit zijn ‘reader’: “Er is veel te zien op deze akropolis met zijn prachtige uitzicht. Ik noem: restanten van een tempel en van een christelijke basiliek, met oeroude doopvont: een kruis in de grond, ooit gevuld met water, waar de dopeling in afdaalde en weer uit verrees.”

Het werd de akropolis van zijn afscheid. Het kruis daar is voor ons een monument geworden. Bij die oude kerk was in de Italiaanse tijd, voor de Tweede Wereldoorlog, een klooster gebouwd en bewoond door westerse monniken (Franciscanen al beweren sommigen ook Dominicanen). Er is daar nu een oosterse monnik, die ook ons kwam bijstaan. Oost en West op één plek. Alsof het zo moest zijn. En, weet u, de naam van de heuvel is Filerimos: “Vriend van de eenzaamheid.” In een ver verleden leefde daar namelijk een kluizenaar.

Leo logeerde aan de voet van deze heuvel. Filerimos; het had geen andere plek moeten zijn! De heuvel van de kluizenaar. Die stilte, die ruimte. En een tuin met trotse pauwen. Je hoort Leo zeggen: “Een lege ruimte van een bevrijdend niet-weten.” Die stilte doet me ook denken aan zijn geliefde verhaal van Elia op de berg Horeb. Filerimos, het was verbijsterend maar ook troostend: op deze plek je einde vinden als monnik, herder, leraar.

Ook het einde van zijn zoektocht: “Een wegloze weg gaan.” Heel typisch: de spellingsinstructie geeft bij wegloze ‘fout’ aan! Eigenwijs? Eigen weg? Tot op het eind heeft Leo de psalmen en liederen gezongen, de Bijbel gelezen en verkondigd, gebeden gezegd en de dankzegging gevierd. Maar de ruimte die hij vond bij het onnoembare en de Onnoembare heeft hem spiritueel geïnspireerd en die bron wilde hij delen met de mensen om hem heen.

En zo komen we op de ander kant van Leo. Hij was een monnik met kluizenaarsneigingen maar ook een mensenmens. Altijd in gesprek, in debat en als het even kon er dwars tegenin. Dominant soms, zeer aanwezig. Maar ook een vriend. We hebben op de reizen ’s avonds samen heel wat sigaren gerookt. En voor menigeen is hij als een vader geweest; vader, pater Leo. En soms was Leo ook heel open en kwetsbaar. Ook als pastor.

We hebben als Evangelielezing gewoon genomen de lezing voor deze dag. “Nog veel heb ik jullie te zeggen, maar jullie kunnen het thans niet dragen.” Een lezing met een glimlach. Want hoe ver ging Leo? Als ik lees in zijn brief aan Meester Eckhart: “Dan is God nergens dichter bij mij, dan in mijzelf, en die God wil steeds meer mens worden, ook in mij” dan schrik ik wel even op (theologisch opgevoed met God als de “Ganz Andere”), maar dan bedenk ik meteen: de mens die steeds meer God wil worden, dat is pas oppassen! Theologisch debatteren kon hij, maar z’n hart lag meer bij “die van de melkboer, de bakker en de vrouw van slager”, zoals hij het noemde. Mystiek op straatniveau. Dat was zijn zending.

Ten slotte: Leo was ook Raphaël, zijn kloosternaam, die hij koesterde. Rafa-eel: “de genezende kracht van God”, die je aanroept voor verlichting, steun en troost. In het boek Henoch kun je die opdracht lezen aan de genezende boodschapper / engel Raphaël: “Genees de aarde van de verdorven engelen en verkondig de heling van de aarde”, een apocriefe tekst (dus als protestant moet ik u waarschuwen!), buiten de canon van het vastgestelde.

Typerend, want broeder Raphaël was helemaal vastgelopen in dat stelsel vol vaststellingen. Niets hield stand. Maar hij vond juist in de leegte de ruimte. Het niet-weten. En dat impliceerde voor hem zoeken, leren, vragen èn op-weg-gaan. Leren en leraren, met als visie, of minstens het verlangen, dat leraar en leerlingen ook elkaars broeders en zusters zijn, in de beweging van Jezus van Nazareth. Zoals hij glunderend ons trakteerde op zijn laatste verjaardag, zo brak hij ook glunderend het brood in de dankzegging: “Wij zijn toch ook uw mensen.”

“Als de Geest der waarheid komt, zal die jullie tot de volle waarheid brengen.” Die tekst nemen we mee. Ja, maar ik hoor Leo al waarschuwen: denk erom, de Geest is vrouwelijk, hoor! Ja, zijn leven is voltooid maar Leo zal ons blijven aanspreken. Hij heeft niet tevergeefs geleefd. En geleefd heeft hij! Moge hij nu in het licht van de Eeuwige zijn.

“Ja, het is hier heel stil……”

Lied: Zo vriendelijk en veilig als het licht