hijs Caspers en Barbara de Lange reizen door Europa. Met enige regelmaat schrijven zij over hun ervaringen in dominicaans perspectief. Aflevering 3: Katharenland en de berg Montsegur in Zuid-Frankrijk.
door Thijs Caspers
Reizen door katharengebied: het heeft iets intrigerends en iets sombers tegelijkertijd. Het leven dat deze ‘zuivere’ mensen leefden sprak in de tijd van Dominicus al velen tot verbeelding.
Hun populariteit is daarnaast nooit meer weggeëbd. In een golvende beweging keert de aandacht voor hun denken en hun zienswijzen om de zoveel tijd weer terug. Vaak toegesneden op de behoeften van de tijd en ontdaan van zijn scherpe kantjes: de extreme afkeer van het vleselijke wat afgezwakt, de nadruk op de reinheid ten opzichte van een kerk die ver is afgedwaald van de boodschap van Jezus wat aangedikt.
De somberte overvalt me als ik stil sta bij de vele drama’s die zich zo’n achthonderd jaar geleden in de Pyreneeën hebben voltrokken. Met een beroep op de waarheid zijn veel katharen op de brandstapel verbrand. Het leed moet onnoemelijk zijn geweest op die momenten en de waarheid ver weg bovendien.
Montsegur, monument aan de voet van de berg, waar honderden katharen werden verbrand in 1236. Foto Arjan Broers
De meest iconische naam die verbonden is met de katharen is misschien wel Montségur. Deze oude katharenburcht wordt vandaag de dag vooral druk bezocht door new agers en andere bezoekers die zich spiritueel aangetrokken voelen door de mensen die hier ooit een hard en sober leven leidden. Het maakt dat deze ruïne op een hoge kale berg mag rekenen op een gestage stroom van geïnteresseerden van heinde en verre, die zich niet laat afschrikken door de steile klim omhoog.
'Puntige stenen hebben in de loop der tijd hun scherpte verloren door de nieuwsgierigheid van een ontelbaar aantal bezoekers.' Foto Thijs Caspers/Barbara de Lange
Als wij na vele kronkelpaden door de Pyreneeën aan het begin van de avond ons busje parkeren onderaan de berg komen de laatste dagjesmensen naar beneden. De parkeerplaats is nagenoeg leeg. Op een bord naast de weg omhoog lees ik dat de burcht tot zes uur ’s avonds bezocht kan worden tegen een bescheiden vergoeding. Aangezien we een uur of drie hebben gereden om hier te komen negeer ik het bord en volg het steeds smaller wordende pad de hoogte in.
Bij het beklimmen van de berg vallen me de vele gladde afgevlakte stenen op waar ik mijn voeten op zet. Puntige stenen hebben in de loop der tijd hun scherpte verloren door de nieuwsgierigheid van een ontelbaar aantal bezoekers.
Ook ik voeg er een bescheiden hoeveelheid stappen aan toe. Niet zozeer omdat ik hier iets hoop te vinden, maar meer omdat ik voor korte tijd een plek wil aanraken waar licht en donker zo intens zijn samengekomen. Een donkerte die bovendien niet losstaat van het ontstaan van de orde der predikers en de liefde voor waarheid die zij zo koestert en waarmee ik mij persoonlijk verbonden voel.
Hoe is het mogelijk dat we waarheid zo klein kunnen maken dat de ander er niet meer in past?
Eenmaal boven blijkt van de oorspronkelijke ruïne weinig meer intact. Toch is de beladen geschiedenis van deze plaats voor mij goed voelbaar. De nu verstilde plaats vormde halverwege de dertiende eeuw een verhit strijdtoneel tussen kruisvaarders en katharen. De laatsten, zo was het idee, waren zo ver afgedwaald van de kerkopvattingen van Rome, dat hen een halt toegeroepen diende te worden. Niet langer mochten hun opvattingen wortel schieten in de hoofden en harten van mensen.
De gedachte dat na de val van Montségur meer dan tweehonderd katharen vrijwillig kozen voor de brandstapel omdat ze geen afstand wilden doen van hun opvattingen, stemt me treurig en vloekt met de schoonheid van het landschap om mij heen. Hoe is het mogelijk dat we waarheid zo klein kunnen maken dat de ander er niet meer in past, zo vraag ik me af. Verliezen we de waarheid juist niet uit het oog op het moment dat we haar ons willen toe-eigenen? Is waarheid niet oneindig veel ruimer dan onze menselijke maat?
Adembenemende uitzichten vanaf de Montsegur. Foto Thijs Caspers/Barbara de Lange
Als ik op een smal paadje langs de buitenmuren van de ruïne loop zet ik mijn voeten behoedzaam neer. Op verschillende plekken scheert het pad langs de afgrond die Montségur zijn onaantastbare aura geeft. Alsof het pad laat zien hoe moeilijk het is om aan waarheid vast te houden en hoe gemakkelijk het is om in een afgrond van blindheid te verglijden.
Gek genoeg is de weg naar beneden zwaarder dan omhoog. De gladde afgesleten stenen maken het tot een evenwichtsoefening die gemakkelijk verandert in een glijpartij. Eenmaal beneden realiseer ik me dat het pad misschien wel een grotere indruk op me heeft gemaakt dan de ruïne bovenop de berg.
De ontelbare voetstappen vertellen het verhaal van een zoeken en een waarheid die mij oneindig overstijgen. Tegelijkertijd is Montségur, zo realiseer ik mij, een ongemakkelijke herinnering en waarschuwing: wie de waarheid in zijn bezit denkt te hebben heeft haar eigenlijk allang verloren.
*
Eerder verscheen:
Itinerant zijn is hard werken!
Taal als contactsleutel
