e aanval op het beleid van paus Franciscus in het opiniestuk dat kardinaal Willem Eijk op 5 mei liet publiceren in de Amerikaanse National Catholic Register was buitengewoon hard. Een scherp debat kan gezond zijn, maar Eijk gaat verder, stelt theoloog Erik Borgman op 12 mei in het Brabants Dagblad.
Ik ben blij met paus Franciscus. Om niet te zeggen: ik ben een fan. Hij haalt aspecten van het geloof naar voren die eerder op de achtergrond raakten. Dit verheldert de katholieke visie op de wereld en mijn eigen leven en helpt mij deze betekenis als theoloog naar voren te brengen. Ik ben daar dankbaar voor. En dan is het pijnlijk dat deze paus zo hard wordt aangevallen. Niet alleen door kardinaal Eijk – paus Franciscus is zeker niet onomstreden – maar kardinaal Eijk is mijn eigen bisschop.
Veldhospitaal
Kardinaal Eijk richt zich in zijn artikel tegen concrete aspecten van het beleid van paus Franciscus. Het gaat hem echter uiteindelijk om de kerk als een veldhospitaal in oorlogsgebied. Dit beeld van de kerk, dat volgens mij zeer adequaat en bij uitstek katholiek is, heeft paus Franciscus vanaf het begin van zijn pausschap uitgedragen.
Onze wereld is een slagveld, stelt hij. Er vallen niet alleen doden en gewonden op de vele plaatsen waar oorlog woedt. Ook in schijnbaar vreedzame samenlevingen zijn slachtoffers. Velen bezwijken onder de prestatiedruk, verdwalen in de chaos en dreigen vast te lopen in de uitzichtloosheid. Voor dergelijke mensen en voor deze problemen heeft de kerk allereerst te zorgen. Door nabij te zijn, te helpen dragen wat niet te dragen valt, door voor te gaan op een pad dat uitzicht biedt. Amen, wat mij betreft.
'Zalig de barmhartigen, zij zullen barmhartigheid ondervinden’. Paus Franciscus stelt deze overtuiging centraal en kardinaal Eijk keert zich daar tegen.
Wij hebben zo’n kerk allemaal op onze tijd nodig. Mij staat het beeld in het geheugen gegrift van paus Franciscus die, in 2015 op bezoek in de Verenigde Staten in een gevangenis met zware criminelen, zegt: ‘wij zijn allemaal zondaars’. Wij! Het is niet dat ik alleen tot een kerk wil behoren die dit zegt. Ik zou mijzelf graag tot de zuiveren rekenen. Maar als ik eerlijk ben weet ik dat ik alleen tot zo’n kerk kan behoren. Tot een kerk die weet heeft van breekbaarheid en gebrokenheid. Van iedereen, en dus ook van mij.
Barmhartigheid
‘Zalig de barmhartigen, zij zullen barmhartigheid ondervinden’, zegt Jezus in de Bergrede (Matteüs 5,7). Paus Franciscus stelt deze overtuiging centraal en kardinaal Eijk keert zich daar tegen.
Dat de kardinaal waarschuwt dat wat barmhartigheid lijkt, feitelijk kan betekenen dat mensen in de steek worden gelaten, is terecht. Het is bijvoorbeeld misleidend uit vermeende barmhartigheid voor een moordenaar te beweren dat hij geen kwaad heeft bedreven. Daarmee laat je niet alleen de vermoorde en diens nabestaanden in de steek, maar ook de moordenaar. Hem moet voorgehouden worden dat was hij deed kwaad is.
Het gaat echter niet aan in een moordenaar alleen maar een moordenaar te zien. Iedereen moet de kans krijgen zijn of haar leven te beteren. Tot zeventig maal zeven keer, suggereert het evangelie (vgl. Matteüs 18,22). Jezus beloofde een moordenaar die met hem stierf zelfs direct toegang tot het paradijs (Lucas 23,43).
Eijk verwijt paus Franciscus dat deze ruimte biedt voor verschil van inzicht. Tegelijkertijd maakt zijn artikel van deze ruimte gebruik.
Voor mij is het probleem van het artikel van kardinaal Eijk niet dat hij van mening verschilt met paus Franciscus. Ook al ben ik het op mijn beurt niet met hem eens. Ik heb zelf de afgelopen dertig jaar vaker verzucht dat ik niet begreep wat de heilige Geest nu toch voorhad met de verkiezing van deze of gene kerkelijke leider. Daar was onder vorige pausen weinig begrip voor, ook bij kardinaal Eijk. Maar debat, zelfs scherp debat, kan een goede zaak zijn. Ook in de kerk. Ik ben paus Franciscus dankbaar dat hij daar ruimte voor laat.
Antichrist
Kardinaal Eijk van zijn kant echter verwijt paus Franciscus dat deze de ruimte biedt voor verschil van inzicht. Tegelijkertijd maakt zijn artikel van deze ruimte gebruik. Het spreekt de paus tegen en eist dat de paus eenduidige standpunten inneemt waar iedereen aan gehouden wordt, ongeacht te omstandigheden of de aangevoerde redenen dat niet te doen. Kardinaal Eijk suggereert zelfs dat door dit na te laten, de paus de kerk in gevaar brengt.
Aan het einde van zijn artikel citeert kardinaal Eijk de Catechismus van de Katholieke Kerk waar deze spreekt over de Antichrist. De Antichrist is in de Bijbelse beeldtaal degene die voordat Gods heerschappij aan einde der tijden definitief gevestigd wordt, grote groepen mensen zal verleiden het ware geloof de rug toe te keren. Kardinaal Eijk suggereert dat paus Franciscus door zijn openheid de Antichrist ruimte geeft en zo feitelijk in de kaart speelt.
Gehouden in de waarheid
Als rooms-katholiek geloof ik dat de kerk door de heilige Geest in de waarheid wordt gehouden, onder meer via haar ambtsdragers. Ook al lijkt hun optreden contraproductief, de betekenis ervan in de voortgang van de kerk zal uiteindelijk aan het licht komen. Ik kan daarom niet geloven dat een bisschop of kardinaal een handlanger is van de Antichrist. Of de paus. Maar hoe kardinaal Eijk met zijn artikel bijdraagt aan de voortgang van de kerk in een wereld die voor zo velen een slagveld is, zie ik vooralsnog niet in. En dat is toch haar plaats.
Prof. dr. Erik Borgman is lekendominicaan, hoogleraar Publieke Theologie aan Tilburg University en directeur van het Tilburg Cobbenhagen Center.
Bron: Brabants Dagblad
