ijdens het afsluitende interview van het MacMillanfestival in Zwolle zei de componist: 'Silence is pregnant of possibilities’. Lekendominicaan en mede-organisator Jacqueline Huizinga vindt het een treffend adventsmotto. In de stilte na 1,5 jaar organiseerstorm reflecteert ze op verkondiging door muziek.
Op 11 en 12 november was er vanwege het 800-jarig bestaan van de Orde een MacMillan-festival in Zwolle, met masterclasses, een concert, een viering en een publiek interview met de Schotse componist en lekendominicaan James MacMillan. Klik hier voor een verslag.
Loslaten en vleugels krijgen
door Jacqueline Huizinga o.p.
Muziek is zoveel meer dan die ene scheve noot of moeilijke maat. Dat bracht MacMillan over in de masterclasses met de koren. In de beide stukken die ik met ons koor – het Apeldoorns Vocaal Ensemble – mocht zingen, leerde hij me loslaten.
Muziek is discipline en vrijheid. Eerst volg je als een discipel de aanwijzingen en regels van de componist in de partituur. Maar pas wanneer je als een apostel uitvliegt, komt door jou de muziek tot klinken. Daar was het hem tijdens de masterclass om te doen.
In zijn directie voelde ik me geen instrument in handen van de dirigent, maar we klonken samen in de muziek. Geconcentreerd en dienstbaar aan het moment maakten wij geen muziek, maar bracht de muziek ons tot klinken. Ook tijdens het slotstuk van het concert dat hij op ons verzoek zelf dirigeerde.
Niet dat het perfect ging. Een stuk voor kleinkoor met 180 zangers zingen is beslist een uitdaging. Hij ging het aan, haalde er het beste uit door los te laten hoe het stuk zou moeten zijn. In opperste concentratie en communicatie met de zangers dirigeerde hij. Als zanger ging ik totaal op in het moment en ging de muziek als een mysterie door mij heen. Met een overrompelend applaus als ontlading, was ik sprakeloos.
Het Heilige binnengetreden
Het affiche van het festival. Klik om te vergroten
Na afloop zag ik een van de broeders nagenieten in een mengeling van stilte, contemplatie en verwondering. ‘We hebben vandaag het heilige betreden’, zei hij. Inderdaad. Muziek even onuitsprekelijk als de Godsnaam zelf.
Tijdens de collegetour gaf MacMillan er spaarzame maar rake woorden aan. ‘Composers are the midwifes of faith [1]‘.
Goede muziek is essentieel. Maar wat is dan goede muziek? ‘The heart of christianity is a broken body. In the heart there is violence. Art is the esthetical representation, so it must hurt’.
We doen vaak wat romantisch over muziek. Het is overal om ons heen, onze emotie wordt ermee bespeeld en in reclame gemanipuleerd. Liefst ligt het lekker in het gehoor en voelt het comfortabel. Maar het christelijke verhaal is geen feel-good story. Het gaat over een gebroken lichaam en menselijke kwetsbaarheid.
MacMillan heeft dat in veel van zijn muziek voelbaar gemaakt door snerpende dissonanten afgewisseld met serene melodielijnen, ondertonen van het gregoriaans, keltische klanken, verscheurende en sonore akkoorden. Ze wisselen elkaar af even onvoorspelbaar als de grondtonen in mijn ziel.
Verkondiging in dominicaanse stijl?
Gedurende de afgelopen 1 ½ jaar is me vaak gevraagd wat er dominicaans is aan dit project. De antwoorden waren even zinvol als voorspelbaar.
Muziek verbindt. Met dit project brengen we zangers naar het klooster die er anders niet zo makkelijk komen. We hopen dat we publiek bereiken. We willen bekendheid geven aan de muziek van James MacMillan. Dat is allemaal gelukt [2]. In de dominicaanse traditie is kunst ook altijd gezien als een manier van prediking, muziek een voertuig van het heilige.
Zelf noem ik muziek vaak het achtste sacrament. In mijn zang en met mijn stem mensen kan ik mensen raken, vreugde schenken of machteloosheid verklanken. In het luisteren en zingen ontvang ik ook een glimp van het onzegbare. Ik voel het als een intense vorm van prediken.
Er zat ook een studieus aspect in, een serieuze vraag: Wat zou sir James MacMillan, lekendominicaan en musicus, die inmiddels tot de grote namen wordt gerekend, ons te zeggen hebben?
Hij heeft voor mij een belangrijke dimensie toegevoegd aan prediking door muziek.
Muziek als esthetische representatie van gebrokenheid en heling raakt de ziel. Het is de muziek die binnenkomt, die iets aanraakt dat ongezegd blijft, of sprakeloos maakt. Dat kan pijnlijk zijn, troostvol en genezend. Muziek en zingen is nu voor mij compassie met de mens en de Mensgeworden God in woede en dankbaarheid, in onmacht en blijdschap, in vreugde en verdriet.
In elke zanger ontwaarde ik op deze dag een zielzorger, een prediker. En allen werden we geraakt, en al zal niet iedereen dat zo verwoorden, tot in de ziel.
De stilte van de Advent ervaar ik nu heel intens. Is ze zwanger van mogelijkheden? Hoopvol en dankbaar resoneert het Rorate op mijn stem.
Jacqueline Huizinga
[1] Omdat Faith zich niet goed laat vertalen citeer ik hem in het Engels.
[2] Ruim honderdentachtig zangers, vierenvijftig vrijwilligers, tientallen toehoorders bij de masterclasses, conservatoriumstudenten in ensembles, en een goed gevulde kerk bij het concert.
Het 800-jarig bestaan bood mij een unieke gelegenheid om als klein-geprofeste lekendominicaan iets te doen in de orde. Het vertrouwen dat ik daarbij kreeg heeft me gesterkt en ik heb onvermoed talent in me ontdekt. Dat stemt me dankbaar.
*
Eerder verscheen: James MacMillan verovert Zwolle.
Het spectaculaire slot van het concert, met 180 zangers.
