ei is de Mariamaand bij uitstek. Schrijver Kirsten Notten is gefascineerd door de rijkdom en de geschiedenis van de Mariaverering. &De jaarfeesten van Maria volgen het ritme van de seizoenen en zijn daarmee geworteld in de oude natuurreligies.’
Kirsten Notten, &waterschrijver&, vertelt over de jaarfeesten van Maria in Presenteerblad, het tijdschrift van de kerkgemeenschap van het Dominicanenklooster Zwolle.
Aan het eind van de middeleeuwen vormen katholieke geestelijken mei om tot Mariamaand. Misschien komt het omdat in die tijd de pest door Europa raast en mensen steun zoeken in hun lijden.
In ieder geval slaat het aan. De Italiaanse jezuïeten maken er in de 18e eeuw zelfs devotieboekjes voor. Daarin staan adviezen hoe het Mariabeeld met bloemen te versieren, dagelijks de rozenkrans te bidden en de dag te beginnen met een goed voornemen.
In de oude religies is mei het begin van de zomer en het hoogtepunt van de vruchtbaarheid. Waarschijnlijk ontleent de maand haar naam aan de Griekse godin Maia. De Romeinen vierden diverse voorjaarsfeesten. Op de eerste dag van mei vierden ze het feest van de aardgodin Bona Dea, &de Goede Godin’, een voortzetting van Maia. Het Griekse woord 'maia’ betekende &moeder’ en &vroedvrouw’. De Romeinen vroegen deze moedergodin de dingen van de natuur te laten groeien.
Ook in de Keltische en Germaanse streken vierden de mensen hun meifeesten. Ze droegen beelden van Cybele, Birgid en later Maria rond de velden voor vruchtbaarheid. Vruchtbaarheid komt ook van het heilig huwelijk, de verbintenis van Hera en Zeus, Cybele en Attis of van de koning met de godin. Dit werd symbolisch gevierd zoals de keuze voor de meikoningin. En het werd ook letterlijk gevierd, waarbij nieuwe liefdes ontstonden.
Voor de Kerk in de middeleeuwen waren deze feesten excessen. De kerstening van de vruchtbaarheidsfeesten tot Mariamaand moest hier een einde aan maken. Ik wordt er nog steeds verdrietig van, dat de kerk zo bezig is geweest om van seksualiteit een zonde te maken. Het mooie van de Mariamaand is wel dat de geschiedenis en het belang van lentefeesten bewaard is gebleven. Vruchtbaarheid en nieuw leven spelen nog steeds een rol in de betekenis van de Mariamaand.
Mariavisitatie: een zegening van gelijken
Maria visitatie, 1445
Mei heeft sinds 1969 een officieel Mariafeest: Maria visitatie. Het is de dag dat de zwangere Maria haar zwangere nicht Elisabeth bezoekt. Het werd vroeger op 2 juli gevierd, maar deze dag viel na de officiële geboortedag op 24 juni van Johannes de Doper, de zoon van Elisabeth. Zover ik weet is dit de laatste aanpassing geweest van de plek van de Mariafeesten in het jaarritme.
Beide dames zijn zwanger dankzij een goddelijke interventie. Elisabeth is de oudere vrouw die niet vruchtbaar maar toch zwanger is, Maria is de jonge vrouw die als maagd zwanger is. De twee vrouwen dragen een goddelijk wonder in hun buik. De moeders in spe weten dit van elkaar en herkennen het bij elkaar.
Als Maria Elisabeth groet, zegent zij Elisabeth en haar kind. Als Elisabeth Maria vertelt dat haar kind van vreugde opspringt in haar schoot, rollen er nieuwe woorden uit Maria’s mond en spreekt zij haar beroemde Magnificat met de belofte op bevrijding van overheersing. De woorden van Elisabeth zijn het middeldeel van het Weesgegroet geworden: 'Jij bent de gezegende onder de vrouwen en gezegend is Jezus, de vrucht van jouw schoot.’ Het zijn twee geliefde Mariateksten.
Ik lees deze ontmoeting als een wederzijdse zegening van gelijken. In deze unieke tekst in de bijbel zijn het vrouwen die elkaar de zegen brengen. Het is een beeld van vruchtbaarheid en bevrijding, als de belofte van nieuw leven van de lente.
Moederdag en de dominicanen
Maria van de rozenkrans, omringd door dominicanen. Schilderij uit Ecuador, voor 1800.
Een ander meifeest is moederdag. Moederdag begon al bij de oude Grieken, bij het lentefeest voor Rhea, de moeder van alle goden. De Romeinen namen het feest over. De vroege christenen vierden een soort moederdag op de vierde zondag van de vasten als eerbetoon voor Maria, de moeder van God.
In Engeland werd het feest uitgebreid naar alle moeders, Mothering Sunday. Het gebruik doofde langzaam uit. Tot een lerares in de VS het honderd jaar geleden moederdag nieuw leven gaf, als eerbetoon voor haar eigen moeder. Haar nieuwe start voor dit feest staat tegenwoordig te boek als de herkomst van moederdag.
Dit jaar valt moederdag op 8 mei, het feest van de dominicanen voor Maria als beschermvrouwe van de orde. Er is een legende waarin Jezus aan Dominicus leden van verschillende orden laat zien. Dominicus is verbijsterd dat er geen dominicaan bij is. Maar dan neemt Jezus hem mee naar Maria. Hij vraagt Maria om haar mantel te openen en daaronder ziet Dominicus de leden van zijn orde. Jezus zegt hem dat Maria, zijn eigen moeder, ook de moeder voor de dominicanen is.
Een graanwonder
Kapel voor de Wonderbare Moeder van Elshout, bij Den Bosch, waar in de 12e eeuw een graanwonder plaatsvond.
Vruchtbaarheid en bevrijding komen bij elkaar in een wijd verspreid Mariawonderverhaal. Maria, Jozef en Jezus vluchten voor de kindermoord door de soldaten van Herodes. Een boer die graankorrels zaait, helpt ze verder. Als dank zegent Maria zijn velden. Het graan begint onmiddellijk te groeien. Al snel komen de soldaten van Herodes en informeren of de boer een gezin had gezien. Jawel, bij het inzaaien van het graan. De soldaten zien de volle, rijpe aren, weten dat graan er maanden over doet om zo hoog te groeien en keren onverrichter zake terug.
In mei bruist het nieuwe leven. Een advies uit de katholieke traditie voor de meimaand is om de dag met een goed voornemen te beginnen. Het is de goede tijd van het jaar, een tijd van vruchtbaarheid en bevrijding, een tijd voor nieuw leven.
Maria en jaarfeesten
Mei: Mariamaand
8 mei: feestdag van Maria, beschermvrouwe van de dominicanen
31 mei: Maria visitatie of Maria middelares: feest
Op 8 mei is in de zondagse viering in de Zwolse Dominicanenkerk aandacht voor Maria en voor moederdag. Op 13 mei is er rozenkransmeditatie om 9.30 uur, met koffiedrinken na afloop.
Meer over Kirsten Notten vindt u hier: www.waterschrijver.nl
