an het einde van het honderdste geboortejaar van Edward Schillebeeckx, midden in de kersttijd, vraagt Marc Cels zich af wat de beroemde Vlaams-Nederlandse theoloog ons nu nog te vertellen heeft. Is zijn wereld onze wereld nog?
Edward Schillebeeckx (1914-2009).
Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog werd Edward Schillebeeckx geboren in Antwerpen. Honderd jaar later zijn enkele dingen heel anders dan toen, de mensen daarom niet.
Heel anders is de vermenging van mensen, van families door migratie, om welke goede reden ook. Nooit is die zo massaal geweest als nu. Daarvan merken we in onze streek enkel de top van de verschuivende ‘bergen’. Het brengt mee dat we niet enkel gelijkgezinden ontmoeten en mensen die een vroegere levensbeschouwing hebben ‘afgelegd’, maar vaak ook lieden met een andere religieuze traditie, een andere visie op de samenhang van alles.
Is hun visie beperkt? Of de onze? Is hun visie het gevolg van de context waarin ze geleefd hebben en leven? Is de onze dat dan niet? Zo worden wij misschien wel geconfronteerd met de gedachte dat ook ons inzicht beperkt is. Wat doen we met dit inzicht? Wat doen we met de andersdenkende, de anders levende?
We kunnen kiezen. Ofwel ga je de ontmoeting ongedwongen aan, kijk je naar wat je van de andere begrijpt, en hoe zijn denken in het jouwe echoot, of niet. Die ander doet dat wellicht ook. Je kunt je natuurlijk ook tot de eigen veilige kring beperken. Herken je het verschil dan wel, dat ook in eigen kring bestaat? Vergeet je dan niet je te verwonderen: over de andere, over jezelf, over Jezus, over degene die je God noemt?
Maria
De opdracht van Maria in de tempel, ikoon uit Novgorod (Noordwest-Rusland), 15e-16e eeuw.
Volgens een niet-Bijbelse overlevering, die vooral in de oosterse kerken is opgenomen, werd Maria als driejarige door haar ouders in de tempel opgedragen aan God (zie het lemma ‘Maria Presentatie‘). Het verhaal herinnert aan wat Lucas over Simeon vertelt, wanneer die de ouders en het kind Jezus in de tempel ziet. In Jezus ziet hij het licht dat de weg wijzen zal aan alle volken, hij voorspelt het verzet en voor Maria het verdriet.
Voor de jonge vrouw begint de verwondering in het Lucasverhaal bij Simeon, bij de boodschap zwanger te zijn, bij de ontdekking van Jezus’ aparte kijk op hun joods geloof en van zijn aparte omgang met anderen. Een plaats geven aan alle volken, aan het intern religieus verschil, een plaats geven aan de levensstijl van haar zoon: het werd de opdracht van Maria. Het is de onze.
Plaats geven aan verwondering
Net als Simeon en Maria heeft Edward Schillebeeckx plaats gemaakt voor de andere. Vertrekkend van een vrij veilig nest, het katholieke Vlaanderen, heeft hij gekeken naar wat andere stromingen dachten, en of die wat bijdroegen.
Hij heeft zich na het concilie bijzonder toegelegd op de menselijke ervaring, de cultuur en de brug met het geloof in Jezus. Daarbij is hij eerst opnieuw op zoek gegaan naar Jezus. Wie was deze man? Bij de eerste christenen, de auteurs van het nieuwe testament, en ook in de eeuwen nadien, zag hij de keuze voor Jezus op verschillende wijzen voorstaan. Welke wijze zal ons in deze veelkleurige samenleving tot Jezus en zijn Abba (vader) voeren?
Het antwoord van Schillebeeckx
Mensen kennen God niet ten volle. Het is onze beperking. Zouden we God niet beter zien als een ‘open plek’, een onzegbare eerste letter, een onzegbare laatste letter van het alfabet? Een open plek van waaruit we een dynamiek bedenken, Gods voortdurende aanwezigheid bij de schepping, zijn voortdurende verlokking om deze wereld om te vormen tot een huis waar het voor allen goed is, Zijn huis.
Zo gezien heeft geen mens God ten volle gezien, wordt God door geen enkele overtuiging uitputtend gevat. Ook godsdiensten ontkomen daar niet aan. Wel mogen we in onze manier van spreken denken dat in alle mensen van goede wil, welke overtuiging ze ook belijden, een spoor naar God werkt. Op die zoektocht ontmoeten we mekaar dus best. Het kan ons wederzijds versterken.
En Jezus dan?
Wij, christenen, belijden dat God in Jezus als zijn Abba ten volle aan het werk is. Terzelfder tijd spreken we Jezus als mens aan en spreekt hij ons zo aan. Als mens met zijn beperkingen en zijn mogelijkheden, vanuit zijn omgeving en cultuur die de onze niet meer is. Zo zoekt hij zijn Vader, zo toont die Vader zich in de omgang van Jezus met armen, met mensen die lijden, met mensen die naar de zin van hun leven vragen.
Vanuit Jezus en naar Jezus toe gaat onze zoektocht vandaag. Het is geen zoektocht naar de juiste titel van Jezus, het is onze zoektocht naar het helen van leed, naar het brengen van gerechtigheid voor allen, voor de zwaksten eerst, het is het beleven en het voorleven van een zinvol antwoord op de vraag waarom we leven. De rijkdom die anderen inbrengen, de rijkdom die wij aanreiken, het stemt tot vreugde, niet tot naijver.
Zo ziet Edward Schillebeeckx de wereld van de religies, zo ziet hij ons christendom. En jij?
*
Dit is de bewerkte versie van een artikel dat onlangs verscheen in de regiopagina’s van het Vlaamse tijdschrift Kerk en Leven. Marc Cels studeerde godsdienstwetenschappen, migratie en minderheden in Leuven, was leraar en schooldirecteur en is nu onder meer lid van de vicariale werkgroep Interreligieuze dialoog van de Kerk in Brussel en van de ‘parochieploeg Tervuren’, waar hij ook woont.