p 11 oktober is het vijftig jaar geleden dat het Tweede Vaticaans Concilie begon. Theoloog en lekendominicaan Erik Borgman kijkt terug en vooruit. &God is betrokken bij deze wereld, die betrokkenheid valt te ontdekken, van die betrokkenheid valt te leven. Dat is de radicale boodschap, en de toekomst van de kerk hangt af van ons vermogen deze boodschap te leven.’
Zo zijn wij er over gaan denken: de toekomst brengt het einde en wie veel hoopt, zal in veel worden teleurgesteld. Maar de Bijbelse verhalen zien uit naar de toekomst, ze proberen ons aan te steken in hun ongeduld. Er is iets nieuws aan het doorbreken, waarheid en goedheid, liefde en schoonheid. Laten we uitlopen om ze binnen te halen!
Processie van zo’n drieduizend bisschoppen op weg naar de Sint Pieter, voor de opening van het Tweede Vaticaans Concilie op 11 oktober 1962.
We zijn moe
Wij kunnen niet alles nieuw maken. We kunnen de wereld niet redden, het kwaad niet herstellen, het lijden niet goedmaken, het einde niet voorkomen. Dat hoeft ook niet, want God is al lang bezig de wereld te redden en wij hoeven alleen maar mee te doen.
Sinds 2004 meet het Sociaal Cultureel Planbureau dat Nederlanders redelijk tevreden zijn met hun leven, maar bang zijn voor de toekomst. En ook de kerk is moe, zoals de onlangs overleden kardinaal en jezuïet Carlo Martini vlak voor zijn dood stelde. Voor wie de Bijbelse verhalen liefheeft, voor wie gelooft dat God de wereld liefheeft vanwege datgene wat bezig is erin geboren te worden, is dat een alarmerend gegeven.
Revolutionair
Het is bij uitstek de missie van de kerk het verlangen naar Gods toekomst wakker te houden, te zien waar dit verlangen zich aandient en er zichzelf door te laten aansteken, er anderen mee aan te steken. Dat de kerk hiertoe bestaat en hiervan leeft, is ontdekt tijdens het Tweede Vaticaans Concilie. Eén dag voor de afsluiting, op 7 december 1965, werd de pastorale constitutie over de kerk in de wereld van deze tijd aangenomen: Gaudium et Spes.
Zitting van het concilie.
Het was een revolutionair document. De kerk had sinds de negentiende eeuw vooral de indruk gewekt dat ze van God was omdat ze zich op afstand wist te houden van de dagelijkse woelingen van de wereld. Nu sprak zij uit dat zij er intiem mee verbonden is, zoals God er intiem mee verbonden is. De opening van het document klinkt nog altijd als een klok:
Vreugde en hoop, verdriet en angst van de mensen van vandaag, vooral van de armen en van hen die, hoe ook, te lijden hebben, zijn evenzeer de vreugde en de hoop, het verdriet en de angst van de leerlingen van Christus: er is werkelijk niets bij mensen te vinden dat geen weerklank vindt in hun hart.
Impact
De kerk moet het werk voortzetten van Christus zelf, onder leiding van de Geest. De kerk en de gelovigen kunnen niet slechts herhalen wat er al was, maar moeten steeds opnieuw ontdekken wat ons onder de huidige omstandigheden te doen wordt gegeven. De kerk moet de tekenen van de tijd onderzoeken en in het licht van het evangelie interpreteren.
Vijftig jaar later zijn we nog altijd aan het bekomen van de revolutie die dit impliceert. De ene helft van de kerk dacht dat het bij een paar aanpassingen kon blijven. De andere helft dat de kerk zich moest aanpassen aan de behoeften van hedendaagse mensen en de eigentijdse cultuur. De ene helft vergat dat de tekenen van de tijd gelezen moeten worden. De ander helft vergat dat dit diende te gebeuren in het licht van het evangelie.
Erfenis verkwanselen
Dit is een heel bijzonder licht, waarin Gods betrokkenheid zichtbaar wordt bij de wereld die wij als vanzelf seculier zijn gaan interpreteren. Gods betrokkenheid valt te ontdekken, van die betrokkenheid valt te leven: dat is de radicale boodschap van Gaudium et Spes.
Erik Borgman (Foto: Arjan Broers).
De toekomst van de kerk hangt af van ons vermogen deze boodschap te leven. Dat lukt ons maar mondjesmaat. Het zou mij veel waard zijn als wij dit herdenkingsjaar de vraag centraal stelden hoe wij hierin verder komen, in plaats van elkaar de maat te nemen en te beschuldigen van het verkwanselen van de erfenis van het concilie.
Dit is een bewerking van de overweging die Erik Borgman hield op 30 september in de Ekklesia in Breda. Het tweede deel verschijnt morgen.
