Ik geloof niet dat het goede leven voor allen ontstaat wanneer mensen elkaar onder het mom van gelijkheid dwingen tot aanpassing aan wat op dit moment de heersende ideologie is.’ Dat zei lekendominicaan en VolZin redacteur Jan van Hooydonk dinsdag bij een debat over religie in De Nieuwe Liefde in Amsterdam.
Klik hier voor een verslag van de bijeenkomst op de website Nieuw W!J.
Jan van Hooydonk spreekt, aan de tafel luisteren gespreksleider en Nieuwe Liefde-directeur Franck Ploum, DSTS-directeur Manuela Kalsky en SCP-onderzoeker Joep de Hart (v.l.n.r.)
Een jaar of tien geleden had ik het voorrecht een reis door India te maken. Ik bezocht tempels en moskeeën van hindoes, jaïns, sikhs en moslims. Dat ik de taal in hun godshuizen niet verstond, vormde voor mij geen probleem. Ten slotte begreep ik als katholiek jongetje het Latijn tijdens de mis ook niet.
Het was eerder andersom: juist doordat ik de taal niet verstond, ervoer ik de rituelen in tempel en moskee des te intenser. Ik zag veel overeenkomsten met mij bekende katholieke gebruiken. Ik voelde me in die tempels en bij die rituelen zo thuis dat ik daarin het gelijk vermoedde van de uitspraak van de christelijke theoloog Paul Knitter: &God is zo groot dat hij meer dan één religie nodig heeft om zichzelf te openbaren.’ Een stelling die de 'nieuwe spirituelen’ – en tegenwoordig trouwens ook heel wat kerkelijken – wel probleemloos zullen beamen. Maar klopt deze stelling wél?
Brij
De religieuze rituelen in India bevielen me, zei ik. Op eentje na: de pandit die tijdens het avondoffer in de tempel voorging, werd door de gelovigen beloond met voedsel. Zij vulden zijn nap boordevol met zeer uiteenlopende gerechten. De hindoepriester kreeg, om het in mijn Brabantse moedertaal, te zeggen, 'soep, erpel en pap’ gelijktijdig in één bord geserveerd.
Ik gruwde spontaan van die brij op het bord van de pandit. Natuurlijk, 'soep, erpel en pap’: het is allemaal voedsel. En voor een volledig menu heb je méér dan een gang nodig. Maar dan toch wel graag los van elkaar geserveerd. Zodat soep smaakt als soep, aardappelen als aardappelen en pudding als pudding.
Consumptie
Het beeld gaat mank, ik weet het. Maar wat voor materieel voedsel geldt, geldt naar mijn mening ook voor religieus en spiritueel voedsel. Ook dat kan beter niet als een eenheidsbrij 'genoten’ worden.
Alle mensen hebben deel aan dezelfde Ultieme Werkelijkheid, zegt Paul Knitter, verschillen tussen religies zijn niet wezenlijk. Spirituele grazers vallen hem daarin bij. De eigenheid van een bepaalde religieuze en spirituele traditie boeit hen niet echt. Voor hen dus ook geen – soms levenslange – inoefening van een bepaalde traditie maar consumptie van datgene wat hen voor de muil komt. Zoals Joep de Hart schrijft over de 'nieuwe spirituelen’: “waarheid is wat voor jou werkt”.
Maar een mening
Jammer wél, héél jammer, dat er in onze samenleving nog steeds gelovigen bestaan die niet instemmen met het religieuze relativisme van mensen als Knitter: orthodoxe gelovigen menen dat hun eigen traditie de enige ware en juiste is. Dus slachten ze dieren zonder verdoving, scheiden mannen en vrouwen van elkaar en weigeren homohuwelijken te voltrekken.
Daarmee komen ze in botsing met de liberale samenleving. Die samenleving meent van zichzelf namelijk tolerant te zijn, maar haar tolerantie is vooral abstract. Haar verdraagzaamheid geldt primair de mensen die er net zo over denken als zijzelf. Godsdienst ziet de liberale burger daarom het liefst als een privézaak, godsdienstige overtuigingen heten 'ook maar een mening’ en godsdienstvrijheid komt allereerst toe aan het individu, niet aan religieuze gemeenschappen.
Jan van Hooydonk. Foto: Martine Sprangers
Gelijkheidsmachine
Onze minister-president Mark Rutte pepert het zijn onderdanen keer op keer in: de overheid is geen 'geluksmachine’. In een variant daarop verdedig ik nu de stelling dat onze samenleving er allerminst mee gediend is wanneer wij haar laten functioneren als een liberale 'gelijkheidsmachine’. Ik geloof niet dat het goede leven voor allen waar alle religie en spiritualiteit uiteindelijk naar streeft, ontstaat wanneer mensen elkaar onder het mom van gelijkheid dwingen tot aanpassing aan wat op dit moment de heersende ideologie is. Democratie leeft van verschillen en het vermogen om daar op een creatieve en respectvolle wijze mee om te gaan.
Stort je in een traditie!
Unieke, originele en authentieke mensen willen we graag zijn. Het resultaat van dit streven is: we lopen allemaal in dezelfde soort spijkerbroeken en grijze pakken. Dit gevaar bedreigt ook de hedendaagse spiritueel. Het unieke, originele en authentieke Zelf dat nagestreefd wordt, lijkt verdacht veel op het al even unieke, originele en authentieke Zelf van mijn buurman of buurvrouw. Ik zeg: Stop die liberale gelijkheidsmachine. Durf tegendraads te zijn, stort je in een traditie. Mij bekomt dat heel goed.
