e midden van de dominicaanse heiligen uit de dertiende eeuw lijkt Raymundus, een Spaanse jurist en bestuurder, een grote onbekende. Hij was wellicht meer een organisator dan een inspirerende persoonlijkheid.
Tijdens zijn lange leven bracht hij echter enkele fundamentele zaken tot stand voor de kerk in het algemeen en voor de orde van de predikheren in het bijzonder, namelijk het eerste algemeen geldende kerkelijk wetboek en een herordening van de dominicaanse constituties.
Studie en eerste werken
Raymundus moet zijn geboren tussen 1175 en 1180 op het kasteel van Peñafort in de omgeving van Barcelona waar hij theologie en filosofie studeerde. Van 1210 tot 1219 studeerde hij in Bologna kerkelijk recht, toen de universiteit bij uitstek voor deze discipline. Hij doceerde er over het Decretum Gratiani, de grote verzameling rechtsteksten uit de eerste helft van de twaalfde eeuw. Raymundus begon in die jaren aan een Summa iuris die hij echter niet voltooide.
Na zijn terugkeer in 1219 naar Barcelona waar hij proost van de kathedraal werd, trad hij in bij de dominicanen. Als dominicaan schreef hij allereerst een Summa de casibus poenitentialibus, een boek voor het afnemen van de biecht. Raymundus’ werk verdrong oudere biechtboeken van hun plaats.
Kerkelijk wetboek
In 1230 haalde paus Gregorius IX Raymundus naar Rome om daar te werken als kapelaan aan de curie en lid van de poenitentiaria, een van de pauselijke rechtbanken. Tevens kreeg hij de opdracht om de vele duizenden decretalen, pauselijke vonnissen in briefvorm, te redigeren tot een algemeen geldig kerkelijk wetboek.
Raymundus ordende bijna tweeduizend decretalen in vijf boeken. Lacunes vulde Raymundus aan met eigen decretalen die op Gregorius’ naam werden gesteld. Op 5 december 1234 vaardigde Gregorius IX zijn nieuwe wetboek uit dat van kracht bleef tot 1917. Gregorius’ wetboek werd meestal aangeduid als het Liber Extra.
Raymundus' werk is de basis van het wetboek dat paus Gregorius IX in 1234 uitvaardigde. Het wetboek bleef tot 1917 van kracht.
Constituties
De succesvolle afronding van het pauselijke project had Raymundus’ naam bevestigd als een van de topjuristen van zijn tijd. In 1236 keerde Raymundus terug naar Catalonië, nadat hij in 1235 een benoeming tot aartsbisschop van Tarragona had geweigerd. Ook toen hij in 1238 werd gekozen tot magister-generaal van de dominicanen, aarzelde hij om die functie te aanvaarden.
Zijn belangrijkste daad als magister was het vervolmaken van de dominicaanse constituties. Hierin zorgde hij voor een balans tussen een stevige organisatie en de flexibiliteit die de kerntaken van de orde, prediking en zielzorg, vragen. De eerste constituties dateerden uit 1222. Sindsdien waren de bepalingen ervan al enkele keren aangepast. Raymundus’ versie werd in 1241 goedgekeurd en bleef in grote lijnen ongewijzigd tot de 20e eeuw.
Contacten met moslims en joden
Raymundus legde na de bewerking van de constituties zijn ambt als magister-generaal neer en keerde definitief terug naar Spanje. Hij was daar onder andere biechtvader en juridisch adviseur van koning Jacobus I van Aragón (1213-1276). Samen met hem steunde Raymundus de orde van de mercedariërs (Orden de la Merced) die probeerde christelijke slaven vrij te kopen in het islamitische gedeelte van Spanje. In de traditie van deze orde heette het lang dat Raymundus een van hun stichters was.
Verder is er vaak beweerd dat Thomas van Aquino op verzoek van Raymundus zijn Summa contra gentiles (“tegen de heidenen”) zou hebben geschreven ten behoeve van de missionering in het moorse zuiden van Spanje.
Hoe dit ook zij, Raymundus bemoeide zich inderdaad actief met de verhouding tot moslims en joden. Hij nam bijvoorbeeld deel aan de beroemde disputatio van 1263 te Barcelona. Op zijn initiatief werden nadien leerstoelen voor Arabisch en Hebreeuws ingesteld in Barcelona en later te Granada en Tunis. Hij zorgde waar mogelijk voor pauselijke financiering ervan.
Dood en heiligverklaring
Raymundus overleed te Barcelona op 6 januari 1275. Bij zijn begrafenis waren de koningen van Aragón en Castilië aanwezig. In 1601 verklaarde paus Clemens VIII, zelf ook jurist, hem heilig. Zijn feestdag was 23 januari, maar sinds 1969 valt deze op 7 januari. Samen met Yves Hélory is Raymundus van Peñafort patroonheilige van de juristen.
In een leven dat bijna een eeuw omspande bevond Raymundus zich afwisselend in het centrum en aan de grenzen van de toenmalige christelijke wereld. Waar zijn landgenoot Dominicus ervan droomde om in het hoge noorden of in het verre Dacië – de huidige Balkan – te missioneren, koos Raymundus uiteindelijk voor zijn eigen land als werkterrein.
Otto Vervaart o.p.
Bekijk ook
