Martinus (9 december 1579 – 3 november 1639) was de onechte zoon van de zwarte Anna Velazquez en de blanke edelman Juan de Porres (ook wel geschreven als Porras). Hij was dus een mulat en dat zette hem in de racistische samenleving (en kerk) van die tijd op achterstand.

Martinus groeide op in armoede, bij zijn moeder. In hun woonplaats Lima, de hoofdstad van Peru, stond ook toen al een groot en rijk dominicanenklooster, waar paters, novicen, lekenbroeders en slaven strikt van elkaar gescheiden leefden, zoals dat ook buiten de kloostermuren ging. De enige plaats waar de kloosterbewoners elkaar ontmoeten, waren de ziekenkamers.

Ben Vocking o.p. werkte in de jaren zestig en zeventig in Puerto Rico en Peru. ‘Martin is een zeer populaire heilige in heel Latijns-Amerika’, weet hij. ‘Zijn gebeente ligt in de kerk van het klooster van Lima, samen met dat van Juan Masías en Rosa de Lima, de eerste drie dominicaanse heiligen van Zuid-Amerika.’

‘Honderden mensen komen dagelijks naar de kloosterkerk om een kaarsje aan te steken bij St. Martin. Die volksvroomheid houdt ook een protest in tegen het systeem, zo ben ik het tenminste gaan zien. In de ervaring van de mensen luistert een heilige als Martin, waar machthebbers doof blijven. Voor het klooster staan kraampjes waar onder meer bezempjes worden verkocht: het symbool waarmee Martin wordt afgebeeld, omdat hij tot ieder werk bereid was.’

Martins vader erkende hem niet, net zo min als de dochter Juana die hij nog bij zijn minnares verwekte. Maar hij bleef contact houden en zo merkte hij dat zijn gekleurde kind bijzondere gaven had. Toen hij acht was zorgde hij dat de jongen leerde lezen en schrijven. Later vertrok Juan naar Spanje waar hij trouwde en een gezin stichtte.
Over Martins moeder is weinig bekend, behalve dat haar zoon vol eerbied over haar sprak en zijn aandacht voor kwetsbare mensen van haar heeft overgenomen. Martin bleek een talent te hebben voor geneeskunde en kruidenkennis, en een bijzondere gave om mensen te begrijpen, op hun gemak te stellen en te helen.

Omslag van het boek van dominicaan Wim Tepe z.g. uit 1992, waarvoor hij ook de omslag schilderde. Tepe typeert Martin als ‘Arts zonder grenzen’. Het boek is misschien nog antiquarisch te verkrijgen. (ISBN 9024260035)

Martin begon echter als bediende in het klooster. De dominicanen zaten aanvankelijk met hem in hun maag: een onecht kind konden ze niet als novice aannemen, een kind van een edelman konden ze geen slavenwerk laten doen. Maar Martin was vastbesloten: hij wilde dienaar zijn en vond geen taak te min.

Martin kreeg een rol in de ziekenzorg en al snel ging de mare rond dat er een bijzondere genezer in het klooster werkte. De jongeman kreeg steeds meer mensen op bezoek met allerlei lichamelijke en geestelijke klachten.

Uiteindelijk werd hij, die zichzelf meestal ‘mulattenhond’ noemde, in 1594 een van de ‘honden van de Heer’, zoals de domini canes wel werden genoemd. Het is heel wel mogelijk dat de vader van Martin een bemiddelende rol heeft gespeeld in die opzienbarende stap van de dominicanen, die een mulat als lekenbroeder opnamen in de orde.

Martin leefde zeer sober. Hij sliep weinig, bad intens en was eindeloos zorgzaam voor de zieken. Hij at vooral kool, bouillon en fruit, op zon- en feestdagen wel eens zoete aardappels. Tijdgenoten verbaasden zich daarover, maar moderne diëtisten zouden vaststellen dat Martin heel goed wist wat gezond voor hem was.
Martin deed meer dan verplegen: hij stichtte samen met zijn zus Juana een weeshuis en een kinderziekenhuis.

Martin de Porres werd al bij leven een volksheilige, maar het is opvallend dat er nauwelijks echt wonderen van hem bekend zijn. Ook in het proces van heiligverklaring, dat twintig jaar na zijn dood begon en zeer lang zou duren, komen die nauwelijks voor. Paus Johannes XXIII, die hem in 1962 heilig verklaarde, roemde zijn nederigheid en zijn gebedsleven, en noemde hem een sociaal en geneeskundig vernieuwer.

Tijdgenoten hadden het vooral over Martins bijzondere charisma om met zijn volle aandacht en zonder zelfzucht eerlijk en zorgzaam met mensen om te gaan. Ben Vocking o.p. zegt het zo: ‘Voor mij is San Martín een man, die consequent is geweest op de weg-van-Jezus: opkomen voor mensen in nood’.

Martin de Porres werd in 1837 zalig verklaard en in 1962 heilig. Maar hij was het al veel langer, in de ogen van miljoenen Zuid-Amerikanen die hem in de loop der eeuwen hebben vereerd. Wie daar een idee van wil krijgen kan op You Tube zoeken naar moderne vereerders in Latijns-Amerika. Via deze link bijvoorbeeld kunt u alle filmpjes bekijken die gemaakt zijn van processies ter ere van San Martin, steevast gepaard gaand met blazers en trommels, wierook en ernstig kijkende dragers.

Martin speelde in 1989 een hoofdrol in de antiracistische videoclip van de Amerikaanse popster Madonna, bij het nummer Like a Prayer.

In het filmpje is Madonna getuige van een misdrijf, waarvoor een zwarte voorbijganger ten onrechte wordt gearresteerd. Madonna bezoekt hierop een kerk, waar een beeld van de heilige Martin huilt, tot leven komt en haar kust. Hierop wijst Madonna de echte dader aan, waarna de ten onrechte beschuldigde man, die sterk op Martin lijkt, wordt vrijgelaten.

Het Vaticaan noemde de video destijds godslasterlijk, vanwege de vermenging van erotiek en katholieke symbolen. Twintig jaar later is vooral opmerkelijk dat de eerste zwarte dominicaan ook in onze tijd nog symbool staat voor het overwinnen van raciale tegenstellingen, gezien de uitbundige dans van de blanke zangeres en een zwart gospelkoor aan het einde van de clip.

Veel provincies van de broeders dominicanen worden naar heiligen genoemd. Sinds 1979 bestaat in het zuiden van de Verenigde Staten – met als thuishaven het multiraciale New Orleans – de provincie van Sint Martin de Porres.