Generaties theologen zijn gevormd door het baanbrekende werk van Edward Schillebeeckx o.p. (1914-2009). In deze serie komen leerlingen – en hun leerlingen – aan het woord. Over hun dierbaarste herinnering, het diepste inzicht en de verrijking van hun professionele leven.

Wat is uw dierbaarste herinnering aan Schillebeeckx?

Het was 1975. Ik had een afspraak staan voor een tentamen over stof die hij in het tweede jaar dogmatiek had behandeld; het ging o.a. over de zin van het lijden. Een leeftijdgenoot met wie ik actief was  binnen het COC afdeling Nijmegen maakte een eind aan zijn leven.

Het stortte mij in een crisis. Ik gooide het collegedictaat in de hoek en belde de afspraak af. Een maand later wilde ik een gesprek met hem om hem te vertellen wat mij bezig hield. Na afloop vroeg hij naar mijn tentamenboekje.

Dat had ik niet bij me; dit was immers niet bedoeld noch een tentamen geweest, maar een goed gesprek. Hij stond erop dat ik op een ander moment alsnog met het tentamenboekje langs zou komen en gaf mij een negen. Zo leerde hij me dat ervaring die verwerkt en doorleefd is zwaarder telt dan theoretische kennis.

Leest u zijn werk nog wel eens? Wat is uw favoriet?
Tot voor kort las ik zijn werk niet meer. Vragen van een Slowaak (21 jaar), die via Facebook contact met mij zocht over Schillebeeckx’ opvattingen nodigen mij uit zijn boeken weer ter hand te nemen.

Het boek wat ik afgelopen jaren het meest aanhaalde is ‘Kerkelijk ambt’. De inhoud ligt nog steeds gevoelig zoals de Nederlandse dominicanen ervaren hebben met de brochure Kerk en ambt, die sterk leunt op dit boek. De historische feiten achter het celibaat, het belang van deze dienende functie binnen een gemeenschap, het recht van de gemeente op eucharistie – dit kan ertoe leiden dat iemand die hiertoe geroepen is maar niet door het leergezag bevestigd belast wordt met dit ambt en de handelende gemeente daarmee de illegaliteit in gaat – hebben mijn ogen geopend en spelen door in mijn beleving van het ambt.

Theo Koster (rechts), net peetoom geworden, in 1975, de tijd waarin hij afstudeerde.

Welk inzicht van Schillebeeckx heeft u het meest gevormd?
God is niet los verkrijgbaar, komt niet uit de hemel vallen, treedt ons tegemoet in de werkelijkheid van alledag. Deze werkelijkheid dient daarom uiterst serieus genomen te worden, ook in zijn niet begrepen, ongewenste, duistere, angstaanjagende kanten. Ook in diepe ellende is God aanwezig, laat Zij zich ervaren als een contrast.

Schillebeeckx was moedig, ging het gesprek aan met ieder die net als hij zicht probeerde te krijgen op de werkelijkheid, ongeacht of deze in zijn straatje paste. Het niet bang zijn voor anderen, ook al zijn ze anders, denken zij anders, in gesprek met hen gaan omdat juist zij je dichter bij wie God ten diepste is kunnen brengen, heeft mij het meest gevormd.

Schillebeeckx was diep gelovig. Ik vermoed dat dit het hem mogelijk maakte als scherp criticaster van het instituut kerk nooit op de man te spelen, en de personen die dit instituut vorm geven te blijven respecteren. Hij was diep geworteld in, deel van kerk als lichaam van Christus.

Welke vraag van nu zou u graag nog eens met hem besproken hebben?
Met behulp van de medische wetenschap worden mensen steeds ouder. Nu ontstaan situaties waarin mensen, hoewel lichamelijk nog niet aan het einde, dit geestelijk wel zijn en aangeven naar de dood te verlangen. Zij vragen hulp bij zelfdoding. Hoe in te gaan op hun vraag als pastor, als theoloog? De vraag naar euthanasie is mij vertrouwd.

De vraag naar hulp bij zelfdoding van iemand die hoog bejaard maar helemaal gezond is, hierover indringend gepraat heeft met familieleden, vrienden, dus zijn sociale netwerk betrok in zijn vraag is mij nog niet gesteld, maar hangt in de lucht. Hoe God ervaren en Deze recht doen in deze concrete mens met diens levensvraag, want dat is voor mij toch deze vraag naar hulp bij zelfdoding?