e verzuilde samenleving was benauwend, mensen werden er claustrofobisch van. Nu lijken we door een tegenovergestelde angst bevangen. Op ons uppie in een te grote en te vreemde wereld hebben we pleinvrees. Leo Oosterveen o.p. vindt dat we geen beschutting moeten zoeken, maar onszelf moeten durven verliezen.
Sinds de jaren zestig zijn in het Westen allerlei levensterreinen losgeraakt van elkaar. Gezin, school, kerk, sport, werk, vrije tijd enzovoorts ontwikkelden heel verschillende waarden. Overkoepelende antwoorden voldeden niet meer, mensen moeten sindsdien zélf de vereiste waarden zien te verwerven – of uit te vinden. Door de toegenomen welvaart hebben we daar ook de vrijheid voor gekregen.
Authenticiteit als kompas
Om staande te blijven in die maatschappij van na de verzuiling hebben velen het ideaal omarmd van authenticiteit, persoonlijke groei, zelfontplooiing en zelfverwerkelijking. Gevestigde godsdienstige patronen en kaders gelden vooral als belemmering bij het zoeken naar een persoonlijke, authentieke, spirituele weg, en niet als een hulpmiddel.
Deze emancipatie van het individu geeft vrijheid, en is ook een zware taak. Velen ervaren het 'zelf’ als uiterst fragiel, in het complexe leven en samenleven. Het hedendaagse zoeken naar spiritualiteit buiten de gevestigde kerkelijke tradities is volgens mij vooral een zoeken naar een 'iets’ dat dit zwakke 'zelf’ versterkt of fundeert in een 'diepste zelf’.
Het gaat erom in de carrousel van het leven, van de stress en de wisselvalligheden van de levensloop een rustpunt en vastigheid te vinden. De nadruk ligt op ervaarbaarheid en beleving, ook in lichamelijke zin. Het lichaam is geen obstakel, maar vooral een gids, voertuig en toegangspoort naar de goddelijke rust. Allerlei methodes, technieken en meditatieoefeningen zijn daarbij behulpzaam.
Verhaal en incarnatie
Het is unfair nieuwe spirituele antwoorden af te doen als louter smeerolie om te kunnen overleven in een ik-cultuur. Veel nieuw spirituelen zijn heel geëngageerd, bijvoorbeeld op ecologisch vlak. Hun zoeken is een feitelijk antwoord op sociale en culturele ontwikkelingen die evenzeer van belang zijn voor een christelijk geïnspireerde spiritualiteit die geworteld wil zijn in de samenleving van vandaag.
De nieuwe spiritualiteit daagt de christelijke uit ernst te maken met een aantal eigen traditie-elementen. De christelijke traditie gaat immers niet terug op 'de’ waarheid, maar op een narratief, een verhaal, namelijk van Jezus van Nazaret en zijn leerlingen, en op het johanneïsche besef dat God mens werd, vlees en bloed werd: niet alleen in Jezus maar ook in zijn leerlingen.
Niet het ik-centrum
Er zijn ook belangrijke verschillen tussen de nieuwe spiritualiteit en een actuele christelijk geïnspireerde spiritualiteit. Menswording betekent dat God verhaal maakt in Jezus en in de geschiedenis. God is niet zozeer te vinden in het zelf als middelpunt van de centrifuge, maar eerder aan de randen ervan: de weerbarstige en rafelige verhalen van mensen die een appel doen op ons.
De nieuwe spiritualiteit zoekt de weg naar binnen naar een dieper zelf, spiritualiteit die zich geïnspireerd weet door de christelijke traditie vindt dat 'ik’ door in te gaan op een roep van buiten, een roeping het ik te verliezen in de navolging 'om Mijnentwil’ (Mt 10,39; 16,25; Lc 9,24; 17,33).
Extraverte spiritualiteit
In een pluralistische samenleving staat de identiteit van mensen onder druk, of het nu gaat om het privéleven, het werk, relaties, om religie en om de plaats als burger in de samenleving. Christelijke spiritualiteit lijkt de zwakte van die identiteit veeleer aan te wakkeren dan ze weg te nemen, door haar nadruk op het zelfverlies als antwoord op het appel van de ander.
Toch mikt ze uiteindelijk op een herwonnen of liever een geschonken identiteit – voorbij alle pleinvrees – die men opdoet in dit proces. Ze mikt op een omvorming van het innerlijk via de gerichtheid op degenen die om ons heen zijn en op Gods stem die ons via hen oproept. Haar spiritualiteit is extravert.
Leo Oosterveen o.p.
Die extravertie vervreemdt ons niet van onszelf, integendeel. Ons levensverhaal is nooit alleen ons eigen individuele verhaal. Christelijke spiritualiteit maakt zich pas waar als mensen in het hier en nu, met hoofd en hart, ziel en lijf, hun eigen verhaal verbinden met de verhalen van hen die heel 'anders’ zijn, en zich door die verhalen laten onderbreken en er verbinding mee zoeken.
Leo Oosterveen is dominicaan, theoloog en filosoof. Dit is de sterk ingekorte versie van een artikel dat verscheen in TGL, 2010, nummer 3.
