Hij is mens geworden. Dominicaanse preken

door Evert van den Berg, lekendominicaan

Niet lang na de dood van de dominicaanse mysticus Meister Eckhart (ca. 1260 – ca. 1328) werd in zijn omgeving een aantal preken gebundeld onder de naam Paradisus Anime Intelli­gentis (Paradijs van de met intellect begiftigde ziel); daarbij heeft het intellect twee kanten: een actieve onderzoekend en een passieve, ontvankelijke.

Ongeveer de helft ervan is van de grote meester zelf afkomstig, de andere helft is merendeels van ordegenoten, drie zijn er van de hand van een karmeliet; één van die preken verraadt bekend­heid met Eckhart.

De collectie was bestemd als studiemateriaal voor geleerde orde­broeders, maar de preken zelf zijn oorspronkelijk veelal ge­houden voor kloosterzusters die aan Eckharts pastorale zorg waren toevertrouwd.

Aan deze bundel moest ik denken toen ik het verzoek kreeg een stukje over een andere domi­nicaanse prekenverzameling te schijven. Deze heet Hij is mens geworden, is ter gelegenheid van het 800-jarig bestaan van de Orde van de Predikers bijeengebracht, geredigeerd en van een inleiding (‘Uit liefde voor de Schriften’, over de kunst van het preken) voorzien door Jan Groot, een van de vaste voor­gangers van de dominicaanse geloofsgemeen­schap in Zwolle. Daarvóór vindt men een genuanceerde beschouwing over de geschiedenis van de orde van de hand van Anneke Grunder.

Een eigen spoor

Jan Groot (red.), Hij is mens geworden. Dominicaanse preken. Advent en Kerstmis. Hees­wijk: Berne Media 2016. €17,90

In de Zwolse gemeenschap houdt men zich doorgaans aan het Vaticaanse leesrooster, maar in de advents- en veertig­dagentijd heeft men de gewoonte daarvan af te wijken en een eigen spoor te volgen.

Dat heeft twee voordelen. In de eerste plaats voorkomt het dat voor­gangers zich steeds moeten af­vra­gen wat voor nieuws over al te bekende teksten te zeggen valt. In de tweede plaats krij­gen de parochi­anen de ge­legenheid kennis te maken met een schat aan bijbel­gedeelten uit het Oude Testa­ment die ze anders misschien nooit te horen krijgen doordat ze buiten het leesrooster vallen. Daarbij vormen de laatstgenoemde lezingen het uitgangspunt.

Het boek omvat een zestal van zulke cycli voor de advent met oudtestamentische verhalen over Jozef, Rut, Samuel, Salomo en Tobit, en profetieën van Jesaja. en verder een aantal preken voor kerst­avond, kerstmorgen en de kersttijd daarna. Daarmee krijgt de lezer een variëteit aan meer of minder bekende bijbelgedeelten voorgeschoteld, overwogen door een zevental voor­gangers.

Een voorbeeld: in de afdeling ‘De advent van de geboren profeet ‒ Naar Kerstmis met Samuel’ staan de profeet Samuel en Johannes de Doper centraal. Ze begint met een inleiding, waarin de opzet van de cyclus wordt geschetst.

Ook krijgen de parallellen tussen het begin van de Samuel-boeken en het Lucas-evangelie de nodige aan­dacht. Daarop volgt het eerste deel van de cyclus. Dat gaat over twee kinderloze echtparen, Hanna en Elkana respec­tievelijk Elisabet en Zacharias. Beiden zullen een profetisch kind krijgen, Samuel dan wel Johannes de Doper.

Zoals steeds wordt de eigenlijke over­weging vooraf­gegaan door een korte inleiding en gevolgd door bij­behorende voorbeden. De volgende over­wegingen gaan over Samuel en Zacharias, die elk op hun manier aan Gods woord gehoor geven, over de roep om een redder met messiaanse trekken en over David en Jezus, die elk op eigen wijze aan dat beeld beant­woorden.

Meditatieboek

Het boek deed me denken aan die veertiende-eeuwse prekenverzameling, zo schreef ik. Dat geldt in de eerste plaats voor de gevarieerdheid aan tekstgedeelten en predikers. Bovendien kan het evenzo ge­bruikt worden als inspiratiebron en studiemateriaal voor collega’s-voorgangers.

Daarbij is juist de relatieve veelheid aan overwegers een voordeel: elk van hen heeft een eigen stijl en voorkeuren verschillen nu eenmaal. Maar deze ‘dominicaanse preken’, zoals de ondertitel van het boek luidt, lijken me bovenal geschikt om in de komende adventstijd als meditatieboek binnen handbereik te houden. Want voor de ‘gewone gelovige’ zijn al die overwegingen immers geschreven en gehouden.

Het boek is geschikt voor voorgangers en voor hen die dat niet zijn. Zo kunnen ook hier de twee kanten van Eckharts ‘intellect’ aan hun trekken komen: de actieve voor wie voorganger is, de ontvangende voor wie dat niet is en de preken gewoon wil lezen om erbij te kunnen verwijlen. Dat kunnen overigens eveneens voorgangers zijn. Daarmee staat het in een eeuwenoude dominicaanse traditie.

*

Klik hier voor de uitgever Berneboek.