n het Vlaamse Diksmuide staat de IJzertoren, een monument voor de Vlaamse gevallenen en het symbool van de politieke verzelfstandiging van Vlaanderen. In het museum hangt 'Het Gulden Doek, een schilderij met de honderd belangrijkste Vlamingen, onder wie Juul Callewaert o.p.
door Frans Lohman
IJzertoren in Diksmuide (B).
In het Vlaamse stadje Diksmuide, aan het riviertje de IJzer, stokte in de zomer van 1914 de Duitse oorlogsmachine. De plaatselijke sluiswachter zette het omringende gebied onder water en voorkwam daarmee dat de Duitsers via de zee Parijs konden omsingelen. Diksmuide is echter vooral bekend geworden als centrum van de Vlaams nationalistische beweging.
Tweederangsburger
Ten tijde van de Eerste Wereldoorlog werden Vlamingen als tweederangsburgers gezien. De meeste gesneuvelde Vlaamse soldaten kwamen om door ziekte en ontbering, niet door strijd. De soldaten zonden een verzoekschrift naar de koning en naar de paus.
Onder de ondertekenaars was Karel van Sante. Tijdens zijn verlof trok hij naar Rome om de Vlaamse zaak bij de paus te bepleiten. Hij werd als deserteur bij verstek ter dood veroordeeld. Later trad hij in Huissen in. Zijn levensbeschouwing en karakter zouden een apart hoofdstuk vormen in de geschiedenis van de provincie (zie Gods Predikers van Marit Monteiro, pp. 208/9).
IJzertoren
Na de Eerste Wereldoorlog werd Diksmuide het centrum van de Vlaamse emancipatiebeweging. Er werd een toren gebouwd en een laatste rustplaats van vele gesneuvelden. Op de laatste zondag van augustus werd (en wordt) een Vlaamse landdag gehouden.
Na de Tweede Wereldoorlog werd de toren afgebroken. Veel Vlaamsgezinden hadden de kant van de Duitse bezetters gekozen en de toren was de Franstalige regering een doorn in het oog. Maar de Vlamingen kwamen terug en er werd een nieuwe IJzertoren gebouwd. De laatste jaren is de toren ingericht als museum, dat ik bezoek met mijn vrouw.
Ik sta lang stil bij een sectie die laat zien welke rol Vlaamse wielrenners speelden in de emancipatiebeweging. Mijn vrouw is wat vooruit gelopen maar komt naar me toe om te zeggen dat ze een dominicaan heeft ontdekt op een groot schilderij: ‘Het Gulden Doek van Vlaanderen’ van Rik Luyten.
Deze in Nederland geboren schilder (1859-1945) was een van de voorvechters van de Vlaamse beweging. Hij werkte tien jaar aan dit schilderij, waarop hij de honderd belangrijkste voorvechters van de Vlaamse beweging in beeld bracht. Tegen de achtergrond van Rubens’ Kruisafneming, zijn ze te zien: Jacob van Maerlant, Hadewijch, De Konick, Gezelle, Ruusbroec en tientallen anderen. En dan in het centrum, onmiskenbaar in zijn habijt en kruinschering: Juul Callewaert.
Juul Callewaert o.p. als jonge dominicaan.
Verbannen
Juul Callewaert (1886-1964) werd dominicaan ter navolging van Lacordaire, de grote prediker die de Franse provincie opnieuw oprichtte. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij aalmoezenier voor Belgische vluchtelingen in Engeland. In zijn brieven en artikelen werd al snel duidelijk hoezeer deze begaafde schrijver en redenaar de Vlaamse zaak behartigde. Hij werd dan ook niet graag terug gezien in Belgie? na de oorlog en werd naar Ierland verbannen. Hij moet in dat land, dat eeuwenlang door de Britten onderdrukt werd, een strijdgenoot gezien hebben van zijn eigen vaderland. Een boek volgde: Ierland en het Ierse Volk.
Populairder dan wielrenners!
Uiteindelijk is Callewaert toch naar Vlaanderen teruggekeerd, In de jaren twintig en dertig werd hij een beroemd predikant, publicist en vurig strijder voor de Vlaamse zaak. Volgens dominicaan Bertrand De Clercq stelde zijn populariteit zelfs die van wielrenners in de schaduw – en dat wil wat zeggen in Vlaanderen!
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd pater Callewaert prior gekozen van het klooster in zijn geliefde Gent. Op uitdrukkelijke eis van kardinaal van Roey wees de provinciaal die keuze af. Callewaert was persona non grata.
Ben ik uw verrader?
Tijdens de oorlog zette hij zich duidelijk af tegen de ideologie van de Duitse bezetter. Toch werd hij na de oorlog als landverrader voor het gerecht gedaagd en tot zes jaar hechtenis veroordeeld. Vermoedelijk heeft hij zelf de kans op vrijspraak verspeeld door in hoger beroep zichzelf te verdedigen. Callewaert wendde zich voor de rechtbank tot het publiek en vroeg: ‘En gij, goegemeente van Gent, ben ik uw verrader?’ Waarop de publieke tribune natuurlijk in een hartgrondig ‘nee’ uitbarstte.
Een van de officieren van het hof zou gezegd hebben: ‘Il est capable de bouleverser toute la Belgique’. Callewaerts straf werd verdubbeld tot twaalf jaar. Na twee jaar was hij evenwel weer vrij, verbleef enige tijd in Italie? en in 1950 keerde hij naar Gent terug.
Het lied van Pater Callewaert
Ondanks zijn grote populariteit als predikant en schrijver schreef zijn confrater Walgrave na zijn dood in 1964 in Kultuurleven: ‘Ik geloof niet dat e?e?n van zijn werken zal blijven leven’. Dat moge dan zo zijn, maar Juul Callewaert is vereeuwigd op een Gulden Doek. Ook klinkt zijn naam nog in Het lied van pater Callewaert, dat in studentenkringen nog gezongen wordt:
Verliefd, gij jongens, kiest alleen een bruid
in ’t koor der Vlaamsgezinde maagden uit.
Blijft Vlaandrens heilige idealen trouw
en laat die nimmer breken door een vrouw.
Zo wint ge ons aller wensen voor uw haard
en’t zegenwoord van Pater Callewaert:
Crescite et multiplicamini!
Alwaar gij zwerft en werft ten allen kant,
maakt onze meisjes Vlaams Vaderland,
Bekeert hen, kneedt hen, port hen: ‘Storm op zee!’
En zijn ze rijp gezongen, trouwt ermee!
Zo wint ge ons aller wensen voor uw haard
en ’t zegen-woord van Pater Callewaert:
Crescite et multiplicamini!
Niet langer zal Parijs met hoed en keurs
nog zegepralen op de huwelijksbeurs.
Bericht aan menig dubbend pensionaat:
zij weten nu wat hen te wachten staat!
Alleen waar Vlaams met Vlaams in Vlaandren paart,
rijst ’t handgebaar van Pater Callewaert:
Crescite et multiplicamini!
Frans Lohman is oud-dominicaan, thans psycholoog en therapeut in Engeland. Dit is een ingekorte versie van een artikel dat eerder verscheen in het Bulletin van de Nederlandse dominicanen. Klik hier voor meer dominicaanse sporen in binnen- en buitenland.